Category
📺
TVTranscript
00:00DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:02DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:04DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:06DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:08DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:10DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:12DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:14Porozmawiamy sobie dzisiaj
00:16o broni palnej średniowieczu
00:18o jej rozwoju
00:20do czasów nowożytnych
00:22w takim skrótkim zarysie
00:24DZIĘKI ZA OBSERWACIE
00:28Jakie były początki broni palnej?
00:30Najwcześniejsze
00:32zmianki o zastosowaniu broni palnej
00:34i prochu strzelniczego pochodzą z
00:36kronik chińskich. Niektóre z nich podają, że
00:38pierwsze dzieła były znane w Chinach już
00:40w 618 r. p.n.e.
00:42W 989 r.
00:44wspominają o na rakietach.
00:46W starych rękopisach chińskich znajdują się opisy kul zapalających,
00:48które wyrzucane były z rów bambusowych.
00:50Aktualnie za najstarszą
00:52broń palną uważa się działo z brązu
00:54znaleziono w Chinach w 1970 r.
00:56Waży zaledwie 3,5 kg
00:58i ma długość 34 cm
01:00a datuje się ją na 1288 r.
01:02Oczywiście nie jest to jedyny egzemplarz.
01:04Na terenie Chin znaleziono wiele
01:06pomiędzy wiekiem XV
01:08a XVIII
01:10stosowano rakiety przede wszystkim do celów rozrywkowych
01:12jako sztuczne ognie, a znacznie
01:14rzadziej do celów wojskowych.
01:16Pociski rakietowe urzono w Europie Zachodniej
01:18za mało skuteczne, a technika rakietowa
01:20przez długie wieki nie wykazywała
01:22wyraźnego rozwoju.
01:24W Europie przez długi czas wynalezienie prochu
01:26przypisywano Bertoldowi Szwarcowi
01:28z Fryburga Bryzgowiskiego.
01:30Jednak brak na to bezpornych dowodów.
01:32Pierwsza wiarygodna informacja
01:34na jego temat pochodziła z dzieł
01:36Roberta Beckona
01:38The Secretis Operibus
01:40powstałego około 1260 r.
01:42Istnieją przesłanki, że stosowano
01:44artylerię przy obrężeniu Saragosy
01:46w 1118 r. przez Maurów
01:48w Algierze i przeciwko Cordobie
01:50w 1280 r.
01:52W XIV wieku od Arabów
01:54broń palną zapożyczyli Hiszpanie,
01:56a później inne państwa europejskie.
01:58Bezporne świadectwa zastosowania
02:00jako środka miatającego wskazują,
02:02że już w 1326 r.
02:04we Florencji wyrabiano
02:06brązowe działa oraz metalowe strzały i kule.
02:08W 1338 r.
02:10Francuzi stosują
02:12prymitywne bombardy przy obrożeniu Puy-Gallume.
02:14Pod koniec XIV wieku
02:16broń pralnej używają
02:18powszechniów w całej Europie.
02:20Najstarsze wyobrażenie
02:22prymitywnego dzieła znajduje się
02:24w miniaturze tzw. rękopisu Miliette
02:26Voltera z Miliette z 1326 r.
02:28znajdującego się obecnie w Oksfordzie.
02:30Ten prymitywny rodzaj
02:32dzieła nazywano po francesku
02:34Pot de Fer, a po włosku Waza,
02:36po niemiecku Busche, a po polsku Puszka.
02:38Z wiarygodnych relacji historycznych
02:40wiadomo, że z podobnych
02:42dział polowych korzystali Anglicy
02:44w 1346 r. pod Cressy.
02:46Zastosowania
02:48pierwszej prymitywnych dzieł dawało
02:50raczej skutek psychologiczny niż niszczące.
02:52Były to dzieła bardzo ciężkie i konstrukcyjne
02:54bardzo daleko od doskonałości.
02:56Na przełomie XIV i XV wieku
02:58następuje bardzo szybki postęp
03:00technologiczny antylerii, zwany bombardami.
03:02Zaczęto
03:04doskonaleć metodę produkcji prochu.
03:06Dopracowano oczyszczenie saletry
03:08i jej ilości w stosunku do innych składników
03:10zaczęła wzrastać.
03:12Z 66% w XIII wieku
03:14do 90% w XV wieku.
03:16Lufy bombardką stosowano
03:18początkowo z płaskich sztab żelaznych
03:20ujętych w żelazne obręcze.
03:22Zestawiano i spawano obrobione motym
03:24na specjalnych walcach.
03:26Stosowano także wypolorowane rury żelazne.
03:28W końcu jednak opanowano technikę
03:30odlewania dział z brązu,
03:32korzystając z doświadczenia ludwisarzy,
03:34od dzwonów.
03:36W lufie wyodrębniły się
03:38część wylotowa i denna,
03:40zawierająca komórę prochową.
03:42Stale ulubrzono formę kanału wylotowego
03:44i zapał prochu.
03:46Nie chodziło jedynie o uzyskanie lepszej efektywności
03:48bojowej działa, ale i o użycie
03:50samych puszkarzy ludzi
03:52zajmujących się obsługą dział.
03:54W przewadliwej konstrukcji każde odpalanie działa
03:56łączyło się z ryzykiem rozerwania lufy,
03:58nie mówiąc o niebezpieczeństwie zbyt silnego odrzutu.
04:00Metalowe strzały zapożyczone z kuszy balisty
04:02zastąpiono kulami kamiennymi,
04:04ołwianymi, kamiennymi,
04:06okutymi paskami żelaza,
04:08wreszcie kulami skutego żelaza
04:10i żelaza lanego,
04:12które kozały się najbardziej skuteczne.
04:14Ponieważ ciężar właściwy
04:16żelaza lanego wynosi około
04:1870,5 g na centymetr sześcienny,
04:22a kamiennego
04:24średnio około 2,5
04:26na centymetr sześcienny,
04:28w tym samym ciężarze można było
04:30zwiększyć jej średnicę około 30%.
04:32To z kolei pozwalało na zmniejszenie ciężaru lufy,
04:34zagadając nie,
04:36zmienioną jej długość i proporcjonalną grubość
04:38ścian około 51%.
04:40Równocześnie wprowadzenie kul żeliwnych
04:42miało inną zaletę,
04:44wynikającą ze znacznej większej wytrzymości
04:46żeliwa w porównaniu z kamieniem.
04:48Znaczenie bowiem z jednej strony
04:50umożliwiało praktycznie uzyskanie
04:52większej energii kinetycznej,
04:54a więc i siły przebicia pocisku
04:56przy tej samej jego masie,
04:58ale większej prędkości.
05:00Przy czym nie groziło już pęknięcie kuli w lufie,
05:02ani rozstrzaskanie jej o cel bez większej szkody.
05:04Dla samego celu.
05:06Przymienione zalety kul żeliwnych
05:08zaczęto budować nowego typu lufy działowe.
05:10Dłuższe niż dotychczas,
05:12ale o dużo mniejszych kalibrach
05:14i przez to lżejsze i łatwiejsze w transporcie.
05:16Na pakuły kładziono niekiedy kamienie lub kawałki żelaza,
05:18uzyskując w ten sposób swego rodzaju kartacze.
05:20Używano także kulów
05:22rozpalonych lub płonących,
05:24oblepiając je smałą lub psiarką.
05:26Morze dział początkowo nie były jeszcze znane.
05:28Zastępowały drewniane kloce,
05:30mające w większości stały bądź duży kąt podniesienia.
05:32Od połowy wieku XIV
05:34weszły w użycie łoża przenośne,
05:36na kozłach lub na kołach dwóch lub czterech.
05:40Mocowano związane z lufą,
05:42gdzie siła od rzutu cofała lufę wraz z łożem.
05:44Z początkiem XV wieku
05:46wprowadzono w użycie łoża lawetowe,
05:48umożliwiając poruszanie lufą przy nieruchomej postawie.
05:52W połowie tego stolecia wynaleziono czopy.
05:54Załączone z lufą metalowe walcowane od rośla,
05:56stanowiące punkt zaczepienia lufy z łożem,
05:58zapewniającą swobodę manewru.
06:00Początkowo dzielono artylerię na
06:04ciężkie i lekkie bombardy,
06:06służące głównie ze względu na swój ciężar do zdobywania twierdz,
06:08wobec których do tego czasu
06:10sztuka wojna była bezsilna.
06:12Znamy bombardę gandawską,
06:14której waga wynosiła 13,2 tony.
06:16Miała lufę długości 5 metrów
06:18i średnicą przewodu 63,5 cm,
06:22wyrzucającą kamienne kule w wagi
06:24340 kg,
06:26lub bombarda zwana Monsweg,
06:29pochodząca z drugiej połowy XV wieku
06:32na zamku w Edynburgu,
06:34mająca 3,9 metra długości,
06:36przy ciężarze 6,6 tony
06:38i kalibrzy 48 cm.
06:40Dwie inne znane bombardy,
06:42jedno w Muzeum Nacionala
06:44d'Altigerelia w Torynie,
06:46druga w R.E.G. Schichtes Muzeum
06:48w Wiedniu, o stosunkowo krótkich lufach
06:50144 cm,
06:52258 cm
06:54i ogromnych kalibrach,
06:5646 cm i 80 cm,
06:58podobne są do wielkich moździerzy.
07:00Pod koniec XIV wieku
07:02we Francji pojawiły się
07:04bombardy o wadze 14,5 tony,
07:06ładowane od wylotu i wrzucające kule
07:08o ciężarze 410 kg.
07:10W Turcji dwie bombardy
07:12o kalibrze 122 cm,
07:14które wyrzucały kule kamiennej
07:16o ciężarze 200 kg,
07:181340 m.
07:20Używano również bombard mniejszego kalibru
07:22ładowanych od tyłu,
07:24nie wyrzucających kule kamienne
07:26wagi od 1 do 40 kg.
07:28Bombardy te nazywano węglerami,
07:30węglerem z francuskiego.
07:32Pewną odmianę bombardy
07:34o krótkiej trąbie i potężnym kalibrze
07:36stanowił moździerz.
07:38Na kanale stosowano
07:40zwykle kule ołwiane
07:42przy strzale płaskotorowym,
07:44tzw. rdzennym.
07:46Tą bombard zaidził w wąskiej komorze
07:48i szerokiej trąbie kule kamienne
07:50wrzucano po torze stromowym.
07:52Kalibru budowy lufy,
07:54wagi pocisku i siły prochu
07:56była jednak znaczna,
07:58wynosząca od kilkuset metrów do ponad kilometra,
08:00zwłaszcza jak lufy umieszczono pod kątem 45 stopni.
08:02Jak okazało się w tym przypadku
08:04najkorzystniejszym.
08:06Z wielkich bombard można było
08:08oddać jeden, dwa strzały dziennie,
08:10ponieważ długo, zwany ładowaniem
08:12oraz samychłodzeniem rozgrzanej lufy
08:14po odpaleniu.
08:16Komorę napełnioną prochem
08:18jedynie w trzech piątych długości,
08:20próżną i pozostawiając jedną piątą,
08:22rezerwując na drewniany czop.
08:24I tak w czasie obliczenia Dortmundu.
08:28W roku 1388
08:30w ciągu tylko jednego dnia wystrzelono
08:3233 kule, a w ciągu 14 dni 283.
08:36Bombach używano również do walki
08:38w otwartym polu i na okrętach.
08:40Z znikłym powodzeniem.
08:42Okazały się zbyt ciężkie i nieporęczne,
08:44tak w transporcie, jak i w ustawieniach na polu walki,
08:46gdzie następowało ciągłe przemieszczenie wojsk.
08:48Wystarczy podać przykład
08:50przewożenia jednej bombardy miasta
08:52Norymbergi, Krymhildy
08:54o ciężarze 3,5 t
08:56wraz z 11 kulami kamiennymi,
08:58ładunkami prochu, przyrządami
09:00i obsługą, do czego
09:02potrzeba było dużego taboru.
09:04Bombardę wiozło 12 koni,
09:06jej łożę 16 koni, obudowę wieziono
09:08na trzech wozach parokonnych,
09:10kule na dwóch wozach czterokonnych,
09:12a obsługę na jednym wozie.
09:14W sumie potrzeba było 60 koni,
09:16wliczając konia mistrza puszkarskiego,
09:18a także 10 wozów, nie licząc bombardy jej łoża.
09:20Usilnie zatem pracowano nad
09:22skonstruowaniem działa
09:24bardziej poręcznego.
09:26Usilnie zatem pracowano nad skonstruowaniem
09:28dział bardziej poręcznych.
09:30Budowano więc lufy dział z dwóch części,
09:32łączonych przed użyciem na potężny gwint,
09:34tzw. śrubnice.
09:36Próbowano sporządzać z dwóch ról
09:38zestawionych pod kątem prostym,
09:40tzw. działa łokciowe,
09:42służące do specjalnych celów,
09:44np. do strzelnia za węgła.
09:46Obok strunianych wyżej chufnic,
09:48rolnym dział polowych, pełniły serpentyny,
09:50o długich lufach i małym kalibrze,
09:52oraz taraśnice, służące głównie do obrony murów.
09:54Usłotoowane na fortecznych tarasach.
09:56Dla zwiększenia szybkostrzelności
09:58wynaleziono odtycowy sposób ładowania
10:00za pomocą wymiennej komory prochowej
10:03w działach zwanych folgierzami.
10:05Każda lufa posiadała po kilka komór.
10:07Komora przypominająca wyglądem dawne
10:10bizantyjskie syfony do wyrzucania
10:12ognia greckiego.
10:14Umocowana była w odpowiednim wycięciu
10:16z tyłu lufy za pomocą specjalnego klina.
10:18Mimo wszystkich stare nie udało się
10:20uzyskać pełnej szczelności
10:22i część gazów prochowych łodziła tyłem.
10:24Innym sposobem zwiększenia szybkostrzelności
10:26było ustawienie na jednym łożu
10:28kilku luf, tzw. organki.
10:30Ciekawostką jest, że nad takimi właśnie
10:32rozwiązaniami pracowali
10:34m.in. słynny woch Leonardo da Vinci.
10:36Projektował on spingardy, organy,
10:38gdzie na jednym łożu mogły mieścić się
10:40aż 33 bombardy,
10:42z których 11 strzelało równocześnie.
10:44Ponadto szkicował projekty armat strzelających
10:46pociskami wybuchowymi.
10:48Uwagę tego badacza i wynalazcy
10:50przyciągały zarówno zagadnienia balistiki,
10:52samego lotu, strzały i kuli.
10:54Już od XIV wieku czyniono pierwsze
10:56próby skonstruowania ręcznej broni palnej.
10:58Najstarszy znany
11:00o okazę europejskiej ręcznej broni palnej
11:02pochodzącej z miejscowości Lothwood
11:04zachowany jest Statrens
11:06Historiska w Szczodholmie.
11:08Lufa była sporządzona z brązu
11:10długości około 30 cm
11:12przy wadze niemal 9 kg.
11:14Ma do tego charakterystyczny kształt wazy
11:16z wydętną dolną częścią i kalibrem
11:1836 mm.
11:20Początkowo były to miniaturowe armatki
11:22osadzone na topornym drewnianym łożu,
11:24bądź też szeroka i krótka lufa
11:26z długą rękojeścią żelazną.
11:28Lufa bombardy ręcznej wydłużała się stopniowo,
11:30a następnie zaczęto w niej rozróżniać dwie części,
11:34komorę i część wylotową.
11:36Bombarda niemająca komory
11:38zywała się Kolurin.
11:40Strzelała ona dużymi kulami ołwianymi
11:42i używana była zwykle przez jeźdźców.
11:44W bombardach ręcznych odpalenie odbywało się
11:46za pomocą rozrzażonego lądu
11:48przykładanego do znajdującego się na wierzchu
11:50otworu zapłonowego.
11:52W tym wypadku do odpalenia potrzebnych
11:54było przynajmniej dwóch ludzi.
11:56Jeden trzymał bombardę, drugi przykładał ląd.
11:58Powodowało to problem synchronizacji strzału,
12:00co utrudniało oddawanie celnego strzału.
12:02Ważnym doskonaleniem w tym kierunku
12:04był wynalezienie panewki, półeczki
12:06do zapalającej posypki prochowej
12:08oraz zacisku na ląd.
12:10Później sięgnięto do doświadczeń z mechanizmu kuszy
12:12i skonstruowano prymitywny zamek lądowy
12:14w postaci zygzakowatej
12:16szczapki żelaznej przytwierdzanej
12:18na szczyfcie dołoża.
12:20Dolna jej część pełniła funkcję języka spustowego.
12:22U końca górnej przytwierdzono
12:24rozrzeżony materiał do zapalenia prochu
12:26na panerce.
12:28Wcale nie potrzebował już pomocy
12:30przy obsłudze i mógł się skupić na celowaniu.
12:32Do odpalenia panewki posługiwano się
12:34różnymi materiałami
12:36od rozżarzonych węgieł lub żelaza
12:38do bardziej praktycznego i najszerzej
12:40stosowanego na polu walki lądu.
12:42Ląd wykonany był z linianych włókien
12:44nasączonych od stanem ołowiu
12:46ptących się bardzo powoli.
12:48W pierwszej ćwierci XV wieku
12:50został wynaleziony celownik i muszka
12:52co pozwoliło na oddanie względnie celnego strzału.
12:56Do tej pory celowano wzdłuż lufy.
12:58Dla osiągnięcia bardziej celnego strzału
13:00z ciężkiej arkebuzy
13:02wynaleziono podpórkę
13:04tzw. forkiet.
13:06Dla osiągnięcia większej szybkoszczelności
13:08górek, z których w każdej
13:10miśla się dawka wystarczająca do oddania jednego strzału.
13:12Każdy strzał nosi
13:1411 ładunków prochowych przewieszonych
13:16na rzemieniu przez plecy oraz ruch do podsypki
13:18zapalającej i torbą z kulami.
13:20Pierwszy zamek ręcznej broni palnej
13:22zapalającej proch na panewce
13:24za pomocą trącego się lądu
13:26wynaleziono około 1423 roku.
13:28Pierwszy, bardzo prymitywny zamek składał się
13:32z wygniętego pręta w kształcie litery S
13:34zwanego smokiem.
13:36Z prawej strony łoża w rozdwojony
13:38górny koniec tego pręta wkładano ląd.
13:40Pod koniec XV wieku mechanizm
13:42zamka lądowego zaczyna coraz bardziej się rozwijać.
13:44Ustala się nowa forma działania,
13:46w której hebel spustowy zwalnia kurek z lądem
13:48za pośrednictwem szeregu sprężonych części
13:50przytwierdzonych do wewnętrznej strony
13:52blachy zamkowej.
13:54Sam kurek pozostający oczywiście
13:56po stronie zewnętrznej.
13:58Poprzez blachem połączony był tzw. orzechem
14:00posiadającym owalne wycięcie,
14:02które zaczepione było przetwierdzone na osi
14:04i oparte na sprzężenie ramion.
14:06Naciśnięcie spustu powodowało obrót orzecha,
14:08a co za tym idzie
14:10opadnięcie kurka ustawionego w kierunku
14:12wylotu lufy lub w kierunku przeciwnym.
14:14Blachę zamkową początkowo mocowano
14:16za pomocą gwoździa,
14:18a nieco później dla umożliwienia wykręcania
14:20w celu konserwacji za pomocą sirup.
14:22Ta forma zamka lądowego
14:24niemal bez dnia zachowała się przez ponad 200 lat,
14:26a w Japonii aż do 1868 roku.
14:30Jedną modyfikacją zamku lotowego
14:32był zamek zapadkowy,
14:34zwany w Polsce zamkiem chuba czystym.
14:36Od zamocowania w kurku
14:38rurki wstrącą się chubką
14:40zamiast szczęk.
14:42Działanie jego polegało na odciągnięciu ramienia kurka
14:44posiadającego osobną sprężynę
14:46i zahaczeniu jego stopki o ząb wychodzący
14:48z ramienia sprężyny piórowej,
14:50zamocowanej do blachy i zakończonej guzikiem.
14:52Naciśnięcie tego powodowało cośnięcie się zęba
14:54i zwolnienie kurka,
14:56który naciskany przez sprężynę opadał na panewkę.
14:58W ostatnim ćwiercie XV wieku
15:00kształt strzelby był właściwie zdefiniowany.
15:02Pojawiała się kolba,
15:04która miała kształt wielokąta
15:06i była ustawiona pod kątem w dół
15:08umożliwiając lepsze użycie broni.
15:10Produkcja i wykorzystanie broni
15:12w jej początkowym okresie rozwoju miała charakter cechowy.
15:14Wskutek czego powstające nowe rodzaje wojsk
15:16znajdowały się poza organizacją wojskową.
15:18Dowódca baterii,
15:20gdyż produkujący bombardy mistrz Puszkarski
15:22ustawiał je na stanowisku i strzelał z nich.
15:24W tych warunkach wymagania taktyczne
15:26nie były decydującym czynnikiem
15:28i musiały ustąpić możliwościom technicznym,
15:30od których zależało wszystko.
15:32Taktyka przeżywania modlęce okres rozwoju
15:34nie mogła jeszcze stawiać wymagań technica.
15:36Na początku XVI wieku
15:38broń palna zaczęła osiągać coraz większy stopień
15:40rozwoju technicznego,
15:42funkcjonalnego i formalnego.
15:44Zdoskonaliła się technika produkcji hutniczej,
15:46co pozwoliło na poprawę jakości
15:48odlewanych dział.
15:50Zaczęto zastępować przy odlewaniu dział żelazo,
15:52brązem i surowkami.
15:54Powstała dzięki temu możliwe zmniejszenie ciężaru działu
15:56i podniesienia ich właściwości balistyczne.
15:58Zaczęła zmieniać się konstrukcja dział.
16:00Francuzi wyrzekli się ruchomej tylnej części lufy,
16:04którą odlewali obecnie w całości.
16:06Prowadzone zostały czopy
16:08i łoża na czterech i dwóch kołach.
16:10Artyleria stawała się coraz bardziej ruchliwa
16:12i mogła przesuwać się razem z piechotą i jazdą.
16:16Ostatecznie zastąpiono kule kamienne
16:18kulami odlewanymi z żelaza.
16:20Zasuzowanie kul żeliwnych pozwoliło
16:22zwiększyć długość lufy do 20 kalibrów
16:24bez straty na obciążeniu poprzecznym pociskiem
16:26i przy zmniejszonym ciężarze działa.
16:28Zwiększono ładunek prochowy, co w istotny sposób
16:30zwiększyło zasięg i prędkość początkową pocisku.
16:32Zaczęto zwracać uwagę
16:34na liczbowy związek pomiędzy kalibrem działa
16:36a wagą kuli wraz ze średnicą kuli
16:38w określony sposób roślin i waga.
16:40Doprowadziło to do podawania
16:42w tzw. wagomiaru, czyli kalibru działa.
16:44W kalibrach określono również długość lufy.
16:47Po raz pierwszy taką podziałkę zastosował
16:49w 1540 r. Hartmann.
16:51W pierwszej ćwierci XVI w. artyleria francuska
16:55stała się samodzielnym rodzajem wojsk
16:57po odporządkowanemu specjalnemu dowódcy artylerii.
17:00Każde dział obsługiwał zespół artylerzystów.
17:02Specjaliści, oficerowie zarządzali amunicją,
17:05kierowali posunięciami artylerii,
17:07naprawą dróg i urządzaniem przepraw
17:09oraz rozpoznawaniem stanowisk artylerii.
17:12Nowy rodzaj woz potrzebował dużej liczby specjalistów,
17:15którym musiano stworzyć odpowiednie możliwości szkolenia.
17:18Na początku XVI w. artyleria pojawiła się
17:21w większej ilości na okrętach.
17:23W pewno to miało wynalezienie przez francuskich
17:25budowniczych okrętów furt armatnich.
17:27Umożliwiło to wykorzystanie burt okrętów
17:29do ustanowienia dużej ilości dział
17:31umieszczonych na pokładach bateryjnych artyleryjskich.
17:34Okręty angielskie były przeciążone artylerią,
17:36co pograszało ich właściwości żeglowne.
17:38Hiszpanie i Francuzi określali tonaż okrętów
17:41w zależności od ilości dział,
17:42dzięki czemu ich statki miały lepsze właściwości żeglugowe.
17:45Okręty hiszpańskie i francuskie były szybsze
17:47i miały działa większego kilibru.
17:49W początkowym okresie rozwoju niedoceniana
17:51artylerii okrętowej
17:52i uważano ją jedynie za środek nawiązywania bitwy.
17:55Dopiero w końcu XVI w. wraz z udoskonalieniem się
17:58okrętów żeglowych
17:59artyleria zaczęła wypływać na taktykę walki na morzu.
18:02Gwałtowny wzrost produkcji dział i mnożenia się ich typu
18:05spowodował konieczność narzucania
18:06odpowiednich norm ludwisarskich.
18:08Można jednak podzielić uczestną artylerię
18:10na dwie podstawowe rodziny armat.
18:12Od średniowiecznych bombat krótkich dział komorowych
18:15wywodziły się renesansowe działa ciężkiego kalibru,
18:18zwykłe komorowe od 15 do 18 kalibrów długości,
18:21natomiast od długości bezkomorowych serpentyń i taraśnic
18:25pochodziły działa bezkomorowe do 40 kalibrów długości.
18:29Działa pierwszego typu, blężnicze, burzące tzw. murołomy
18:32miały według nomenklatury niemieckiej nazwy
18:35Szafmeca, Bazyliszek, Słowik, Śpiewak, Kartalna.
18:39Waga ich wnosiła od 100 do 25 setnarów.
18:42Strzelały kulami o wadze od 100 do 25 funtów.
18:45Drugi typ dział, którym przysługiwały nazwy
18:48Nonstalga, Nordschlanga, Feldschlanga, Falkon, Falkonet
18:53charakteryzowały się niższą wagę i możliwością używania ich na polu walki.
18:57Osobną grupę stanowili moździerze różnej wielkości,
19:01o krótkich lufach i wielkich kalibrach.
19:03Na dużą skalę stosowano też działka małych kalibrów
19:06na pociski poniżej 1 funta, głównie przy obronie murów.
19:10W podobny sposób wykorzystywano też tzw. śrutownice
19:14o dużym kalibrze i małej lufie strzelające na niewielkiej odległości śrutem.
19:18Pojawiły się też działa specjalne strzelające pociskami zapalającymi
19:22wypełnionymi siarką i saletrą i odpalane specjalnym lątem.
19:26Podejmowano również produkcję pierwszych prymitywnych ręcznych granatników,
19:30jednak ich stosowanie wiązało się z dużym ryzykiem wybuchu.
19:33Około połowy XIII stulecia we Francji ustala się 6 podstawowych kalibrów.
19:39Mimo wprowadzenia pierwszych ustaleń w praktyce brakowało jednolitości.
19:44Trwa bowiem nieustające poszukiwania cerastonowych form
19:47w celu uzyskania lepszej efektywności.
19:49W okresie renesansu zamiłowanie do zdobienia obiektów
19:53i opatrowania ich znakami, napisami i datami
19:55w nią minął również luf armatnich.
19:57Technika odlewania dawała duże możliwości dekoracyjne,
20:00odzorów orientalnych, poczysto dekoracyjne.
20:03Działom nadawano nie tylko imiona,
20:05ale również umieszczano ich herby ludwisarni, monarchy lub innych fundatorów.
20:09Nadawano lufom kształt kolumny, smoka lub innych fantastycznych kształtów.
20:14Najpiękniejsze rodzaje dział renesansowych zachowały się
20:18w Musee dell'Army w Paryżu, w londyńskim Tower,
20:20Teat Nes, Muzeum w Sztotholmie, Muzeum Artylerii w Petersburgu.
20:25Artyleria zaczynała się przekształcać w odrębną, nieznaną, niezwykle kosztowną formację,
20:30którą nie bez powodu nazywano ultima regio regum, ostatecznym argumentem królów.
20:38Na początku XVI wieku następuje kolejna modyfikacja ręcznej broni palnej.
20:43W roku 1521 Hiszpanią doskonaleją Arkebus.
20:47Zostaje wówczas muszkiet, ciężka strzelba o wadze 80 kg, o długiej lufie około 1,8 m i większym kalibrze.
20:59Strzelała kulami o wadze 50-60 g, które dzięki zwiększonemu ładunkowi prochowemu strzelała na odległość 200-300 m.
21:07Z odległości ponad 100 m mogła przebić każdą zbroję, nawet najcięższe płytowe,
21:12noszone w tym czasie przez jazdę, a zabezpieczające przed strzałami z łuku, bełtów, skórz i opowem mniejszą kulę z Arkebusy.
21:21Pierwszą zmiankę użyciu muszkietów zawiera opis obrężenia Parmy w 1521 roku.
21:27Odpalenie następowało przy pomocy lontu, skąd nazwa muszkiet lontowy.
21:31W 1527 roku zostaje wynaleziony nowy zamek do muszkietu – zamek kołowy.
21:37Przez długi okres czasu wynalezienie zamka kołowego około 1517 roku było przepisywane niejakiemu Johanowi Kifeusowi z Norymbergi.
21:46Jednak jego wcześniejsze ślady znaleziono w kodeksie atlantyckim zawierającym pisma i rysunki Leonardo da Vinci.
21:53Wprowadzenie zamka kołowego było istotnym krokiem naprzód.
21:57Jego działanie polegało na krzosaniu ognia przez szybkie tarcie metalu otwarty kamień.
22:03Trzon zamka tworzyło stalowe koło.
22:06Tarcza miała około 5 mm grubości posiadające na krawędzi 3 lub 4 żłobki z ostrymi brzegami, zaostrzonymi jeszcze bardziej przez poprzeczne zacięcie.
22:17Koło to osadzone na osi łączyło się za pomocą trójogniowego łańcucha z piórem mocnej sprężyny.
22:24Za pomocą klucza czworokątnym otworem nakręcało się oś wraz z kołem i łańcuchem napinającym jednocześnie sprężynę.
22:32Przy maksymalnym napięciu sztabka połączona ze spustowym językiem zaskakiwała w odpowiedni otwór umieszczony na powierzchni koła, blokując je w tej pozycji.
22:42Koło było tak umocowane, że górna jego część obracała się w płaszczyźnie panewki mającej w tym miejscu otwór.
22:49Drugim zasadniczym elementem zamka był kurek. W jego szczękach umieszczony był kawałek pirytu.
22:55Stopka kurka umieszczona w niezbyt sztywnej, dworamiennej sprężynie piórowej.
23:00Po nakręceniu koła i posypaniu koła kurek z pirytem przeginano, opierając wprost na panewce i fragmencie koła.
23:08Po naciśnięciu spustu zwolnionych koło pod wpływem sprężyny obracało się szybko, trądząc o piryt i krzesąc iskry, które zapalały proch w panewce.
23:17Zamek kołowy charakteryzował się skomplikowaną budową, co pociągało z osobą wysokie koszty produkcji.
23:23Początkowo był stosowany w broni luksusowej, zwłaszcza broni myśliwskiej lub kombinowanej, np. pistolet kusza, pistolet toporek, no itp.
23:33Ten typ zamka umożliwia skonstruowanie broni krótkiej, pistoletu.
23:37Ten typ broni przyjął się i był szeroko stosowany przez jazdę.
23:40Z czasem wytworzyły się poszczególne rodzaje, których głównym uzbrojeniem była broń krótka,
23:45m.in. rajtaria, dragoneria.
23:49Około połowy XVI wieku pojawiły się pierwsze zamki skałkowe.
23:53Najstarsze informacje o nich pojawiają się w źródłach pisanych.
23:56Najstarszy egzemplarz zamka skałkowego, datujący się na 1556 r.
24:00Znajduje się przy strzelbie hakownicy z lufą norymberską,
24:04Livust Kamaren w Stotholmie.
24:06Trudno określić dokładnie miejsce, gdzie po raz pierwszy pojawił się zamek skałkowy.
24:12Kierbach i Boheim uważają, że była to konstrukcja hiszpańska, która następnie pojawiła się w Niderlandach.
24:18Thorsten Leng wskazuje na Niemcy, a Augusto Gajbi odpowiada się za Włochami.
24:24Zasada działania zamka skałkowego opierała się na gwałtowne uderzenie krzesiwa o metalową płytkę.
24:30Kurek, w którym było umieszczone krzesiwo napędzone, był za pomocą sprężyny piórkowej,
24:34a polokowany był przez ząb przechodzący przez blachę zamkową
24:38i wycofywany za pomocą naciśnięcia spustu, podobnie jak w zamku lątowym.
24:42Zamki skałkowe wczesnego typu dzielą się na dwie podstawowe grupy,
24:46mające zresztą różne odmiany.
24:48Pierwszą grupę charakteryzują zamki w Polsce, zazwyczaj nazywane niderlandzkimi,
24:52w których krzesiwo tworzy całkowicie odrębną część o stopie opartej nadworamiennej sprężenia.
24:58Część ta daje się przeciągnąć w położenie nad panewką lub odciągnąć całkowicie do tyłu.
25:05Tętnym zamka rozpowszechni się głównie w Europie Północnej.
25:08Na południu w podobnym momencie pojawił się inny rodzaj zamka nazywany w Polsce hiszpańsko-maurytańskim lub śródziennomorskim,
25:16charakteryzujący się tak zwaną baterią, inaczej mówiąc krzesiwem złączonym z pokrywką panewki.
25:22Tego typu zamki tworzyły drugą grupę zamków skałkowych.
25:25Najstarsze znalezione oka z tego typu znajduje się w Muzeo Strico Nacionale de Artiglieria w Turynie, datowane na 1580 rok.
25:37Innym ważnym elementem broni, która podlegała ewolucji była lufa.
25:42Początkowo wytwarzano ją z kawałka prostej blachy, nawijanej na pedalowy trzpień określonej objętości.
25:48Następnie spajano i szlifowano gotowy produkt.
25:51Z czasem idąc za wzorem ze wschodu nauczono się produkować tzw. lufy skręcane.
25:56Jej wykonanie różniło się tym, że po naciągnięciu blachy dodatkowo ją skręcano, co relatywnie podnosiło jej wytrzymałość.
26:02Dodatkowo nauczono się wzmacniać miejsca najbardziej narażone na rozerwanie przy wystrzale.
26:10W pierwszej połowie XVI wieku obok luf w kanale gładkim pojawiły się pierwsze egzemplarze luf gwintowanych.
26:17Spiralny skręt powodował rotację lufy zwiększając jej donośność i siłę penetracji oraz celność.
26:23Pomysł zaczerpnięto wzoruje się na zasadzie działania bełta kuszy.
26:26Rowki w lufie powstawały przez przeciągnięcie na gorąco odpowiednio ukształtowanego metalowego kształtownika.
26:33Gwintówki nazywane stucerami stosowano głównie jako broń myśliwską.
26:37Lufy umieszczono na łożach za pomocą specjalnych pierścieni.
26:40Następnie zapatrowano je w metalowe łóżka, przez które przesuwano sztyfty z kości, drewna lub żelaza.
26:46Niezależnie od tego wystającą z tyłu sztatkę, tzw. ogon, przymocowywano do łoża pionową śrubą.
26:52Stano się nadawać lufy taki kształt, aby polepszyć celowanie z płaskim wierzchiem lub wprost przeciwnie z grzbietem, tzw. świńskim grzbietem.
27:00Następnie zaczęły pojawiać się pierwsze prymitywne muszki z czerbinkę różnych kształtów.
27:05Dużą modyfikację od początku XVI wieku zaczęła przechodzić kolba, która miała ułatwić celowanie, zapewnić najmocniejszy uchwyt oraz osłabić działanie odrzutu na strzelca przy strzelaniu.
27:16Z kanciastych kształtów, charakterystycznych dla różnic z końca XV wieku, do kształtów podobnych jak u współczesnej broni.
27:23Kolby wykonywano z fardego drewna, czasami zdobiono w różnoraki sposób, a w przypadku broni luksusowej inkrustowano złotem lub drugimi kamieniami.
27:31Od XVI wieku broń palna zaczyna dominować na polu bitwy.
27:36Pod jej wpływem ciężar walki przenosi się z jazdy kopienicznej na piechotę.
27:40Następuje zmiana taktyki walki.
27:42Wojska nie posiadającej odpowiedniej ilości nowoczesnej broni skazane były na przegranie.
27:46Wynajęcie odpowiedniej ilości specjalistów, odlewanie armat, zadbanie o wyostaczającą ilość amunicji i prochu spowodowało, że prowadzenie wojny stało się coraz bardziej kosztowne.
27:56Bitwy stały się coraz bardziej bezwzględne i mniej honorowe.