Chuyên gia trao đổi về những thành phần hóa học cấu tạo nên tế bào
Danh mục
📚
Học tậpPhụ đề
00:00:00Chào mừng quý vị đến với buổi thảo nhận chuyên sâu hôm nay.
00:00:03Chủ đề của chúng ta là tế bào.
00:00:05Nghe thì có vẻ quen thuộc, nhưng mà đây lại là nền tảng của mọi sự sống.
00:00:11Vâng.
00:00:12Chúng ta sẽ cùng xem xét kỹ lưỡng các nguồn tài liệu,
00:00:15từ bài giảng, sách giáo khoa, đến cả video khoa học,
00:00:18để hiểu rõ hơn về đơn vị cơ bản này.
00:00:20Mục tiêu là làm sáng tỏ lịch sử khám phá và vai trò không thể thay thế của nó.
00:00:25Chính xác.
00:00:26Phải nói là tế bào không chỉ đơn thuần là viên gạch,
00:00:28tức là đơn vị cấu trúc xây dựng lên mọi sinh vật,
00:00:31từ vi khuẩn nhỏ bé đến con người chúng ta đâu.
00:00:33À.
00:00:34Mà nó còn là nhà máy nữa, nơi diễn ra mọi hoạt động sống.
00:00:38Nên nó vừa là đơn vị cấu trúc, vừa là đơn vị chức măng.
00:00:40Và thế giới tế bào thì cực kỳ đa dạng và phức tạp.
00:00:44Hay quá. Vậy thì hãy bắt đầu hành trình khám phá này nhé.
00:00:47Người đầu tiên là Robert Hooke, năm 1665.
00:00:50Vâng, Robert Hooke.
00:00:52Ông ấy dùng kính hiển vi tự chế, xem vỏ cây sồi và thấy những khoang rỗng nhỏ xíu,
00:00:57rồi gọi là Cellular.
00:00:59Đây là tiền thân của tử tế bào mình dùng bây giờ đúng không?
00:01:02Đúng rồi đấy.
00:01:03Nhưng mà điểm cần lưu ý là
00:01:04cái ông Hooke thấy thực ra chỉ là vách của tế bào thực vật đã chết thôi.
00:01:08À, ra thế. Chỉ là cây vỏ thôi.
00:01:10Phải.
00:01:11Phải đến Anthony Van Leeuwenhoek khoảng năm 1674
00:01:14thì mới thực sự là bước ngoặt.
00:01:16Ông này mới là người đầu tiên nhìn thấy tế bào sống.
00:01:18Tế bào sống cơ à?
00:01:19Vâng.
00:01:20Ông ấy mô tả những sinh vật nhỏ bé, ông đoán là Animalcules,
00:01:23trong một giọt nước ao.
00:01:24Thậm chí là cả vi khuẩn từ mạng bám răng của chính mình nữa.
00:01:27Kinh ngạc thật.
00:01:28Làm sao ông ấy thấy được nhỉ?
00:01:30À, là do kính hiển vi của Leeuwenhoek tốt rồi nhiều.
00:01:33Nghe nói là độ phóng đại lên đến khoảng 300 lần,
00:01:35trong khi của Hooke chỉ khoảng 30 lần thôi.
00:01:37Tranh lệch lớn vậy cơ à?
00:01:38Ý được tế bào phức tạp hơn,
00:01:40có chuyển động,
00:01:41có cấu trúc bên trong,
00:01:42chứ không chỉ là cái khoang rỗng như Hooke.
00:01:45Rõ ràng là sự phát triển của công nghệ kính hiển vi
00:01:47đã mở ra một cánh cửa hoàn toàn mới cho sinh học.
00:01:50Đóng là công nghệ luôn đi chung một bước,
00:01:52thúc đại khoa học,
00:01:53rồi sau đó mọi thứ thực sự bùng nổ vào thế kỷ 19, phải không?
00:01:57Chính xác.
00:01:57Thế kỷ 19 là giai đoạn cực kỳ quan trọng.
00:02:00Phải kể đến hai nhà khoa học.
00:02:02Matthias Schleiden,
00:02:03một nhà thực vật học,
00:02:04và năm 1838.
00:02:06Schleiden, thực vật học.
00:02:08Và Thero Swann,
00:02:10nhà động vật học,
00:02:11năm 1839.
00:02:13Hai ông này,
00:02:13dù nghiên cứu đối tượng khác nhau,
00:02:15một người cây cối,
00:02:16một người động vật,
00:02:17nhưng lại cùng đi đến một kết luận có tình cách mạng.
00:02:20Kết luận gì vậy ạ?
00:02:21Đó là,
00:02:21mọi sinh vật sống đều được cấu tạo từ tế bào.
00:02:24Dù là cây hay con,
00:02:26thì đơn vị cơ bản vẫn là tế bào.
00:02:28Điều này lần đầu tiên cho thấy sự thống nhất đáng kinh ngạc của thế giới sống.
00:02:31Wow,
00:02:32tìm ra điểm chung cốt lõi của muôn loài,
00:02:34Thế còn khám phá nào định hình nên học thuyết tế bào nữa không?
00:02:37À,
00:02:38không thể không nhắc đến Rudolf Virchel,
00:02:40năm 1855.
00:02:42Ông này đưa ra một khẳng định mà bây giờ được coi là nền tảng luôn.
00:02:44Mọi tế bào đều bắt nguồn từ một tế bào đã tồn tại trước đó.
00:02:47Omnicellula ecellula.
00:02:50Đúng rồi,
00:02:50câu tiếng Latin nổi tiếng đó.
00:02:52Nó bác bỏ hoàn toàn cái quan niệm cũ,
00:02:54cho rằng sự sống có thể tự nhiên hình thành từ vật chất không sống.
00:02:57Vậy là,
00:02:58tất cả những khám phá quan trọng này
00:03:00đã hình thành nên học thuyết tế bào hiện đại.
00:03:02Chuẩn xác.
00:03:03Học thuyết tế bào hiện đại,
00:03:04nó có mấy nội dung cốt lõi thế này.
00:03:07Thứ nhất,
00:03:07mọi sinh vật đều được cấu tạo từ tế bào.
00:03:09Thứ hai,
00:03:10tế bào là đơn vị cơ bản
00:03:12về cả cấu trúc và chức năng của sự sống.
00:03:14Cấu trúc và chức năng.
00:03:15Thứ ba,
00:03:16quan trọng này,
00:03:17mọi tế bào chỉ được sinh ra từ các tế bào có trước,
00:03:20thông qua quá trình phần chia.
00:03:21Thứ tư,
00:03:22tế bào chứa vất chất di truyền,
00:03:24tức là DNA đấy,
00:03:25và cái này được truyền lại qua các thế hệ.
00:03:27À,
00:03:27yếu tố di truyền.
00:03:28Vâng.
00:03:29Rồi thì,
00:03:30các tế bào có thành phần hóa học cơ bản tương tự nhau.
00:03:34Và cuối cùng,
00:03:35hoạt động sống của tế bào là kết quả
00:03:37của sự phối hợp hoạt động của các bộ phận bên trong nó,
00:03:40gọi là bảo quan.
00:03:41Vậy,
00:03:41chúng ta nói rõ hơn một chút về cái ý
00:03:43đơn vị cấu trúc và chức năng được không?
00:03:46Cấu trúc thì có vẻ dễ hình dung rồi,
00:03:48giống như ngôi nhà xây từ gạch ấy.
00:03:50Đúng rồi.
00:03:51Về cấu trúc thì nó là viên gạch xây nên cơ thể.
00:03:54Thế còn chức năng thì sao?
00:03:55Nó cụ thể là gì?
00:03:57À,
00:03:57về chức năng,
00:03:59thì có nghĩa là tất cả các hoạt động sống cơ bản nhất,
00:04:01ví dụ như là trao đổi chất này,
00:04:03chuyển hóa năng lượng này,
00:04:04sinh trường,
00:04:05sinh sản,
00:04:06cảm ứng với môi trường,
00:04:08thậm chí là vận động,
00:04:09tất cả đều diễn ra ngay tại cấp độ tế bào.
00:04:11Tức là,
00:04:12mọi hoạt động sống,
00:04:14đều quy về tế bào.
00:04:15Chính xác.
00:04:16Hãy nghĩ về một sinh vật đơn bào,
00:04:18ví dụ như con trùng roi hay vi khuẩn chẳng hạn.
00:04:21Chỉ một tế bào thôi nhé,
00:04:22nhưng nó phải tự thực hiện tất cả các chức năng đó để tồn tại.
00:04:26Nó là một cơ thể hoàn chỉnh,
00:04:27sống độc lập.
00:04:28Một tế bào mà làm hết mọi việc,
00:04:30hay thật?
00:04:31Nhưng ngược lại,
00:04:32trong cơ thể đa bào như chúng ta,
00:04:34thì các tế bào lại,
00:04:35ờm,
00:04:36chuyên môn hóa cao độ.
00:04:38Tế bào da thì bảo vệ,
00:04:39tế bào cơ thì có rỗi,
00:04:40tế bào thần kinh thì dẫn chuyển tín hiệu.
00:04:42Chúng không sống một mình được.
00:04:44Mà phải liên kết với nhau?
00:04:45Đúng vậy.
00:04:46Chúng phụ thuộc lẫn nhau,
00:04:47liên kết chặt chẽ,
00:04:48tạo thành mô,
00:04:49rồi cơ quan,
00:04:50hệ cơ quan,
00:04:51và cuối cùng là cả cơ thể.
00:04:53Sự khác biệt này cho thấy sự đa dạng
00:04:55trong cách tổ chức sự sống rất là thú vị.
00:04:57Em hiểu rồi.
00:04:58Bên trong tế bào lại còn có các cơ quan nhỏ nữa,
00:05:01gọi là bào quan đúng không ạ?
00:05:02Mỗi cái lại làm một việc riêng.
00:05:04Chính xác.
00:05:05Bên trong tế bào,
00:05:06đặc biệt là tế bào nhân thực,
00:05:07có rất nhiều loại bào quan,
00:05:08mỗi loại đảm nhiệm chức năng riêng biệt.
00:05:10Ví dụ như nhân tế bào thì chứa DNA
00:05:12là trung tâm điều khiển mọi hoạt động.
00:05:14Trung tâm chỉ huy.
00:05:16Rồi ti thể thì giống như nhà máy điện
00:05:18tạo ra năng lượng ATP cho tế bào hoạt động.
00:05:21Ribosome thì là nơi sản xuất protein.
00:05:24Ở tế bào thực vật thì có lục lạp
00:05:26là nơi diễn ra quang hợp để tạo ra chất dinh dưỡng.
00:05:29À, lục lạp chỉ có ở thực vật.
00:05:31Vâng.
00:05:32Rồi mặng tế bào thì bao bọc bên ngoài,
00:05:35kiểm soát chặt chẽ việc trao đổi chất
00:05:36giữa tế bào và môi trường xung quanh.
00:05:38Nói chung là,
00:05:39hoạt động sống của một tế bào
00:05:40chính là sự phối hợp nhịp nhàng,
00:05:43cực kỳ tính vi của tất cả các bào quan này.
00:05:45Nghe phức tạp và kỳ diệu thất sự.
00:05:47Rõ ràng là việc hiểu về tế bào
00:05:49không chỉ đơn thuần là biết một phần lịch sử khoa học.
00:05:51Hoàn toàn không.
00:05:52Học thuyết tế bào thực sự là
00:05:53một trong những nền tảng quan trọng nhất
00:05:55của toàn bộ sinh học hiện đại.
00:05:57Nó không chỉ giải thích được
00:05:57cái tính thống nhất trong sự đa dạng của thế giới sống.
00:06:00Từ vi khuẩn đến con người đều chung đơn vị cơ bản.
00:06:02Đúng thế.
00:06:03Mà nó còn là cơ sở cho vô số ứng dụng trong thức tế nữa.
00:06:06Ví dụ như trong y học,
00:06:08hiểu về tế bào giúp chúng ta hiểu về bệnh tất
00:06:10ở cấp độ phân tử.
00:06:11Từ đó phát triển các phương pháp chẩn đoán,
00:06:13điều trị hiệu quả hơn,
00:06:14như là liệu pháp gen, liệu pháp tế bào gốc.
00:06:17Hay trong công nghệ sinh học,
00:06:18nông nghiệp cũng vậy.
00:06:19Vậy, tóm tắt lại những gì chúng ta đã thảo luận
00:06:22qua các nguồn tài liệu.
00:06:23Rõ ràng, tế bào chính là đơn vị cấu trúc
00:06:25và chức năng cơ bản của mỗi sự sống.
00:06:27Lịch sử khám phá ra nó
00:06:28thì gắn liền với sự phát triển của công nghệ,
00:06:30cụ thể là kính hiển vi.
00:06:32Vâng, rất rõ ràng.
00:06:33Và hoạt động của mỗi tế bào,
00:06:35dù đơn giản hay phức tạp,
00:06:36đều dự trên sự phối lộp nhịp nhàng
00:06:37của các bào quan bên trong.
00:06:39Học thuyết tế bào do đó
00:06:40là một trong những trụ cột của sinh học.
00:06:42Chính xác.
00:06:42Và có lẽ, để kết thúc,
00:06:45chúng ta có thể suy gẫm thêm một chút.
00:06:47Nếu như học thuyết tế bào nói rằng
00:06:48mọi tế bào đều sinh ra từ tế bào có trước.
00:06:51Vâng.
00:06:51Vậy thì, câu hỏi đặt ra là
00:06:53tế bào đầu tiên trên trái lất,
00:06:55cái tế bào khởi nguồn,
00:06:56nó đã xuất hiện như thế nào?
00:06:58Từ đâu mà có?
00:06:59À, một câu hỏi lớn đấy ạ.
00:07:01Đúng vậy.
00:07:02Đây vẫn là một trong những câu hỏi lớn nhất
00:07:04thách thức các nhà khoa học
00:07:05tìm hiểu về nguồn gốc của sự sống.
00:07:07Một chủ đệ cực kỳ hấp dẫn.
00:07:08Có lẽ là để mọi người tự mình tìm hiểu sâu hơn nữa
00:07:11sau buổi nói chuyện hôm nay.
00:07:26Chào mừng quý vị đến với buổi thảo luận chuyên sâu hôm nay.
00:07:30Chúng ta thường ít nghĩ đến đời này,
00:07:32nhưng cơ thể sống của mình
00:07:33về cơ bản là tập hợp các nguyên tố hóa học thôi.
00:07:36Vâng.
00:07:37Rồi khi mắt đi,
00:07:38dù là cách nào
00:07:39thì cũng lại trở về thành các nguyên tố ban đầu.
00:07:42Đúng không ạ?
00:07:42Chính xác.
00:07:43Một vòng tuần hoàn của vật chất.
00:07:45Vậy thì hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu xem
00:07:48những viên gạch hóa học nào đã xây nên sự sống,
00:07:52đặc biệt là các nguyên tố thiết yếu
00:07:53và vai trò cực kỳ quan trọng của nước.
00:07:56Ừ.
00:07:57Mục tiêu là có một cái nhìn
00:07:58vừa tổng quan vừa chi tiết
00:08:00để ai nghe cũng có thể nắm bắt được điều gì đó thú vị
00:08:03về nền tảng hóa học của sự sấu ạ.
00:08:05Vâng.
00:08:06Chủ đệ rất hay.
00:08:06Bởi vì thực sự là muốn hiểu sự sống hoạt động thế nào
00:08:09thì phải bắt đầu từ thành phần hóa học của nó.
00:08:12Mọi thứ phức tạp đều bắt nguồn từ đây cả.
00:08:14Em nghe nói là có tới 92 nguyên tố trong tự nhiên lận,
00:08:17nhưng mà hình như chỉ một phần nhỏ thôi.
00:08:19Khoảng 20-25 nguyên tố là thực sự cần cho sự sống.
00:08:22Đúng vậy đấy.
00:08:23Không cần hết 92 đâu.
00:08:24Cơ thể người mình cũng chỉ cần khoảng 25 loại thôi.
00:08:27À vâng.
00:08:27Và người ta thường chia chúng thành 2 nhóm chính
00:08:29dựa vào tỷ lệ khối lượng trong cơ thể.
00:08:32Dạ, 2 nhóm đó là gì ạ?
00:08:33Nhóm đầu tiên là nguyên tố đa lượng, đa nghĩa là nhiều,
00:08:36cần với lượng lớn, chiếm hơn 0,01% khối lượng khô của cơ thể.
00:08:41Hơn 0,01%, vâng.
00:08:43Quan trọng nhất là 4 anh.
00:08:44Carbon, C, Hydro, H, O, C, O, và Nitro, N.
00:08:504 nguyên tố này thôi đã chiếm khoảng 96% khối lượng tế bào rồi.
00:08:54Trời, 96% luôn ạ, chỉ từ 4 nguyên tố.
00:08:57Vâng, đúng thế. Trong đó thì oxy là nhiều nhất, khoảng 65%,
00:09:01rồi đến carbon khoảng 18%, Hydro 10% và Nitro là 3%.
00:09:06À ra thế.
00:09:07Ngoài ra thì còn có canxi, cali, phốt pho, lưu hình, manê.
00:09:12Nói chung vai trò chính của nhóm đa lượng này là xây dựng lên các phân tử lớn,
00:09:15các đại phân tử hữu cơ ấy.
00:09:17Như là protein, đường bột.
00:09:18Đúng rồi. Protein, carbohydrates, lipid, acid nucleic, rồi cấu tạo lên các bộ phận của tế bào, của cơ thể nữa.
00:09:28Ví dụ, canxi thì trong xương, manê thì có trong dịp lục của cây xanh.
00:09:33Dạ. Còn nhóm thứ 2 thì sao ạ?
00:09:35Nhóm thứ 2 là nguyên tố vi lượng.
00:09:38Vi là nhỏ, tức là cần với lượng rất nhất, dưới 0,01% khối lượng khô.
00:09:43Ít hơn nhiều ạ?
00:09:44Vâng, ít lắm. Ví dụ như là sắt, FE, iốt, Y, đồng, CU, kém, ZN, mangan, MN.
00:09:55Nhưng mà ở ít không có nghĩa là không quan trọng đâu nhé.
00:09:57Dạ.
00:09:58Thiếu chúng là có chuyện ngay.
00:10:00Vai trò của chúng thường là thanh phân cấu tạo của các enzyme, các hormone hoặc vitamin.
00:10:06Chúng giúp điều hòa các hoạt động sống trong cơ thể.
00:10:09Lượng cực nhỏ, nhưng vai trò thì lại cực lớn.
00:10:11Vậy nếu thiếu những nguyên tố vi lượng này thì sẽ bị ảnh hưởng như thế nào ạ?
00:10:15Ví dụ như iốt thì em hay nghe nói là gây bệnh bú cổ, đúng không ạ?
00:10:18Chính xác. Thiếu iốt là nguyên nhân chính gây bú cổ.
00:10:22Hay là thiếu sắt chẳng hạn thì sẽ bị thiếu máu.
00:10:25À, vì sắt cấu tạo nên hemoglobin.
00:10:27Đúng rồi. Hemoglobin là phân tử vận chuyển oxy trong máu.
00:10:31Không đủ sắt là không đủ hemoglobin, không đủ oxy cho tế bào.
00:10:35Rồi thiếu canxi Ka thì ảnh hưởng đến xương, gây loãng xương, xương yếu, dễ gãy.
00:10:40Vâng.
00:10:41Ở thực vật cũng vậy. Thiếu niter hay thiếu kẽm Zn là lá cây bị vàng úa ngay, quàng hợp kém đi, cây còi cọc.
00:10:48Trong các nguyên tố, hình như carbon có một vai trò đặc biệt nổi vật, phải không anh? Nó có gì đặc biệt vậy ạ?
00:10:53À, carbon đúng là ngôi sao của hóa học sự sống.
00:10:57Điếm đặc biệt nhất của nó là ở cấu trúc nguyên tử.
00:10:59Nó có 4 electron ở lớp ngoài cùng.
00:11:02Dạ.
00:11:02Điều này cho phép nó tạo được tới 4 liên kết cộng hóa trị bền vững với các nguyên tử khác.
00:11:07Và quan trọng hơn nữa là, nó có thể liên kết với chính các nguyên tử carbon khác.
00:11:11Tự liên kết với nhau ạ?
00:11:12Đúng thế.
00:11:13Nó tạo thành các mạch carbon rất dài, hoặc mạch vòng, mạch nhánh, rất đa dạng.
00:11:18Rồi từ cái khung carbon đó, nó lại liên kết với các nguyên tố khác như hydro, oxy, niter, phosphor, lưu huỳnh.
00:11:26Wow!
00:11:27Khả năng liên kết đa dạng này tạo ra vô số các loại phân tử hữu cơ khác nhau.
00:11:32Nó giống như là bộ khung sương sống cho tất cả các hợp chất hữu cơ vậy, từ đơn giản đến phức tạm.
00:11:37Giống như trò chơi xếp hình Lego hả anh?
00:11:39Chuẩn luôn.
00:11:40Một bộ Lego của tự nhiên, chính nhờ carbon mà thế giới sống mới đa dạng và phong phú đến thế.
00:11:46Cũng là nguyên tố carbon nhé.
00:11:48Nhưng chỉ cần cách sắp xếp các nguyên tử khác nhau thôi.
00:11:51Dạ.
00:11:51Ừ, là tạo ra những chất có tính chất hoàn toàn trái ngược.
00:11:55Ví dụ như kim cương thì cứng nhất, còn than chỉ, ruột bút chỉ thì lại rất mềm.
00:12:00Cả hai đều từ carbon mà ra cả đấy.
00:12:02Thật là kỳ diệu.
00:12:03Vậy là chính sự kết hợp, tương tác giữa các nguyên tố đã tạo nên những đặc tính của sự sống,
00:12:08phân biệt vật sống với vật không sống.
00:12:10Điều này cũng nhắc nhở là mình cần có chế độ ăn uống đa dạng để cung cấp đủ các loại nguyên tố này cho cơ thể nhỉ?
00:12:16Chính xác. Không thể chỉ ăn một vại loại thực phẩm được.
00:12:19Nãy giờ mình nói với các nguyên tố, các viên gạch.
00:12:21Vậy thì chúng tồn tại và tương tác với nhau trong môi trường nào ạ?
00:12:25Chắc chắn phải nói đến nước, đúng không?
00:12:27Vì nước chiếm phần lớn cơ thể mà.
00:12:28Đúng vậy. Không thể không nói đến nước H2O.
00:12:32Nó là thành phần chủ yếu, chiếm khoảng 70%, thậm chí hơn trong hầu hết các tế bào và cơ thể sống.
00:12:38Vâng.
00:12:38Và cấu trúc phân tử của nước cũng rất đặc biệt. Nó gồm một nguyên tử oxy liên kết cộng hóa trị với hai nguyên tử hydro.
00:12:45Dạ H2O.
00:12:46Nhưng mấu chốt ở đây là nguyên tử oxy có độ âm điện lớn hơn hydro nhiều. Nó hút cặp electron dùng chung về phía mình mạnh hơn.
00:12:53À, hút lệch về phía oxy ạ.
00:12:55Đúng rồi. Kết quả là đầu oxy của phân tử nước sẽ hơi mang điện tích âm, ký hiệu là delta trừ.
00:13:01Còn hai đầu hydro thì hơi mang điện tích dương, delta plus.
00:13:05Một phân tử mà có đầu âm đầu dương.
00:13:07Chính xác. Người ta gọi đó là tính phân cực của phân tử nước.
00:13:10Và chính cái tính phân cực này lại là nguồn gốc cho hàng loạn các đặc tính quan trọng của nước đối với sự sông.
00:13:16Tính phân cực này dẫn đến những đặc tính nào vậy ạ?
00:13:18Quan trọng nhất, nó cho phép các phân tử nước hút lẫn nhau thông qua một lực hút yếu gọi là liên kết hydrogen.
00:13:25Liên kết hydro.
00:13:26Vâng. Đó là lực hút tĩnh điện giữa phần hydro dương, delta plus của phân tử nước này với phần oxy âm, delta minus của phân tử nước khác.
00:13:35Chúng không phải liên kết hóa học thực sự, nhưng đủ mạnh để giữ các phân tử nước lại gần nhau, tạo thành một mạng lưới liên kết linh động.
00:13:42À, ra thế.
00:13:42Thứ hai, nhờ tính phân cực, nước trở thành một dung môi cực kỳ tốt. Nó có thể hòa tan được rất nhiều chất phân cực khác như mối ăn, NACL, đường, glucose và các chất ion.
00:13:53Dạ.
00:13:54Đây là điều tối quan trọng trong sự sống. Việc các chất dinh dưỡng cần được hòa tan để vận chuyển đi khớp cơ thể. Và các phản ứng hóa học trong tế bảo, phần lớn diễn ra trong môi trường nước.
00:14:02À, đó là lý do tại sao mình bón phân cho cây thì phải tưới nước đúng không ạ? Để phân nó tan ra thành ion thì cây mới hút được.
00:14:08Chính xác. Hoặc là tại sao nhiều loại thuốc lại được bào chế dưới dạng muối để nó dễ tan trong nước, cơ thể dễ hấp thụ hơn.
00:14:15Vâng.
00:14:15Ngược lại, những chất không phân cực, ví dụ như dầu mỡ, thì lại không tan được trong nước. Cứ như dầu với giấm trong ba salad ấy, tách lớp ra ngày.
00:14:23Em hiểu rồi. Vậy còn liên kết hydro, nó còn tạo ra hiệu ứng gì khác nữa không? Em nhớ có hình ảnh con nhện nước đi trên mặt nước ấy ạ.
00:14:30À, đúng rồi. Liên kết hydro tạo ra hai hiệu ứng quan trọng nữa là tính cố kết và sức căng bề mặt.
00:14:35Dạ.
00:14:36Tính cố kết là do các phân tử nước hút nhau mạnh, dính lấy nhau. Nhờ lực này mà nước có thể được kéo thành cột liên tục từ dễ lên tận ngón cây cao hàng chục mét.
00:14:44Hay quá.
00:14:45Còn sức căng bề mặt là dựa các phân tử nước ở bề mặt bị kéo vào trong mạnh hơn là ra ngoài không khí, tạo thành một lớp màng vô hình trên bề mặt nước.
00:14:54Chính cái màng này đủ chịu lực để mấy con côn trùng nhẹ như nhện nước có thể đi lại được.
00:14:58Thật thú vị.
00:14:59Chưa hết đâu. Nước còn có khả năng điều hòa nhiệt độ rất tốt. Nó có thể hấp thụ hoặc thải ra một lượng nhiệt lớn mà nhiệt độ của bản thân nó chỉ thay đổi rất ít.
00:15:09À, cái này giúp ổn định nhiệt độ cơ thể đúng không ạ? Như việc mình đổ mồ hôi để làm mát.
00:15:14Chính xác. Khi mồ hôi bay hơi, nó lấy đi nhiệt lượng lớn từ cơ thể, giúp hạ nhiệt. Nước trong các đại dương, ao hồ cũng giúp điều hòa khí hậu cháy đất nữa.
00:15:23Còn một đặc tính nữa của nước mà em thấy khá lạ, đó là nước đá lại nổi trên nước lỏng. Thường thì chất rắn nặng hơn chất lỏng gì ạ?
00:15:31Vâng. Đây là một đặc tính cực kỳ quan trọng và hơi khác thường của nước. Hầu hết các chết khi đông đặc lại thì co lại, nặng hơn, nhưng nước thì ngược lại.
00:15:40Tại sao lại thế ạ?
00:15:40Là do liên kết hydrogen đây. Khi nước đóng băng ở không độ C, các liên kết hydrogen sẽ sắp xếp các phân tử nước vào một cấu trúc mạng tinh thể cố định, khá là rộng rái.
00:15:51Dạ.
00:15:51Trong cấu trúc tinh thể này, các phân tử nước nằm xa nhau hơn so với khi chúng ở trạng thái lỏng. Khoảng cách lớn hơn, tức là mật độ thấp hơn. Vì vậy, nước đá nhẹ hơn nước lỏng và nổi lên trên.
00:16:01À.
00:16:02Việc này có ý nghĩa sống còn đối với sinh vật dưới nước ở sứ lạnh. Lớp băng nổi trên mặt nước vào mùa đông sẽ hoạt động như một lớp cách nhiệt, ngăn không cho toàn bộ khối nước bên dưới đóng băng, giúp sự sống tồn tại.
00:16:12Ra là vậy. Đây cũng là lý ra mà rau củ quả mình để trong ngăn đá tủ lạnh lúc lấy ra rã đông thì nó hay bị mềm nhũng đúng không ạ?
00:16:19Chính xác. Khi nước bên trong tế bào rau củ đông đá, nó nở ra, tăng thể tích. Cái này làm rách, làm vỡ màng tế bào. Nên khi tan đá, tế bào mất cấu trúc, rau củ bị nhũng.
00:16:30Như vậy, nước quan trọng quá. Vừa là thành phần cấu tạo chính, vừa là dung môi hòa tan mọi thứ, lại là môi trường cho các phản ứng hóa học rồi vận chuyển chất, điều hòa nhiệt độ.
00:16:41Bảo sao mà khi tìm kiếm sự sống ngoài trái đất, dấu hiệu đầu tiên người đã tìm kiếm luôn là nước.
00:16:46Đúng thế. Nước lòng được coi là điều kiện tiên quyết cho sự sống như chúng ta biết.
00:16:51Vậy để tóm tắt lại buổi hôm nay, có thể nói là sự sống được xây dựng từ một bộ các nguyên tố hóa học cơ bản thôi.
00:16:58Trong đó, carbon đóng vai trò là bộ khung xương linh hoạt, và tất cả diễn ra trong môi trường dung môi không thể thiếu là nước, với cấu trúc phân cực độc đáo của nó.
00:17:06Một cách tóm tắt rất chính xác. Và điều này cũng gợi mở một câu hỏi khá thú vị để chúng ta cùng suy ngẫm, đúng không?
00:17:12Vâng, câu hỏi gì ạ?
00:17:13Khi mà mọi sự sống chúng ta biết trên trái đất này đều dựa trên nền tảng là carbon làm khung xương và nước làm dung môi,
00:17:20thì liệu có khả năng nào ở những nơi khác trong vũ trụ bào la kìa tồn tại những dạng sống dựa trên các nguyên tắc hóa học khác không?
00:17:26À.
00:17:27Ví dụ như sự sống dựa trên nguyên tố silicon thay cho carbon chẳng hạn, hoặc sử dụng một dung môi nào đó khác như ammoniac lỏng hay mê tan lỏng thay cho nước.
00:17:37Đó là một câu hỏi mở, thách thức trí tưởng tượng của chúng ta.
00:17:40Một câu hỏi rất hay để kết thúc buổi thảo luận ạ. Xin cảm ơn những chia sẻ rất chi tiết và thú vị của anh.
00:17:57Chào mừng quý vị đến với buổi thảo luận chuyên sâu hôm nay.
00:18:02Vâng, xin chào quý vị.
00:18:04Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về thế giới của các phân tử sinh học, có thể nói là nền tảng của sự sống.
00:18:12Đúng vậy ạ.
00:18:13Dựa trên các tài liệu, các bài giảng, sách giáo khoa, chúng ta sẽ khám phá cấu trức, rồi chức năng của bổ nhóm chính,
00:18:21từ cơ bản nhất đến những cái phức tạp hơn.
00:18:28Vâng, hy vọng là sẽ hữu ích cho tất cả mọi người, dù là người mới tìm hiểu hay các chuyên gia muốn hệ thống lại kiến thức.
00:18:37Bắt đầu nhé.
00:18:38Điểm chung của các phân tử này là gì nhỉ?
00:18:41Hình như phần lớn đều dựa trên carbon phải không?
00:18:44Chính xác. Carbon với khả năng tạo 4 liên kết cộng hóa trị ấy mà, nó giống như là một cái không xương rất linh hoạt.
00:18:50À.
00:18:50Nó tạo ra được mạch thẳng, mạch nhánh, rồi mạch vòng. Rất phất tạp.
00:18:54Tạo ra sự đa dạng.
00:18:56Đúng thế. Và hầu hết các đại phân tử sinh học, chứ lipid ra nhé, thì đều là các polymer.
00:19:02Polymer, à, tức là chuỗi dài được lập đi lập lại từ các đơn vị nhỏ.
00:19:07Vâng, các đơn vị nhỏ đó gọi là monomer, giống như mình sâu chuỗi hạt ấy.
00:19:11Hay như các toa tàu nối lại.
00:19:13Chuẩn rồi, quá trình nối các monomer này thường là phản ứng chủng ngưng, nó loại đi một phân tử nước.
00:19:19À, khử nước để tổng hợp.
00:19:21Còn ngược lại, muốn tháo ra thì cơ thể dùng phản ứng thủy phân, tức là cần nước để phá vỡ liên kết.
00:19:26Hiểu đôi. Vậy mình bắt đầu với đoàn tàu đầu tiên đi, carbon hydrate hay là đường bột, nghe quen lắm.
00:19:33Vâng, rất quen thuộc. Nhưng không chỉ có đường ăn đâu, nhóm này đa dạng lắm.
00:19:37Ồ.
00:19:37Có loại đơn giản nhất là đường đơn, monosaccharide, như là glucose, đây là nhiên liệu chính cho tế bảo. Rồi fructose trong quả ngọt, galactose nữa.
00:19:47Glucose, cái mà hay sinh nghiệm máu ấy hả?
00:19:50Sữa.
00:19:51À, vâng, lactose.
00:19:53Và khi mà hàng trăm, hàng ngàn cái đường đơn nối lại với nhau, thì ta có đường đa, polysaccharide.
00:19:59Đường đa, như là tinh bột.
00:20:00Đúng vậy. Tinh bột và glycogen thì vai trò chính là giữ chữ năng lượng. Còn cellulose thì lại cấu tạo nên thành tế bảo thực vật rất là vượng chắc. Hay là kichin làm vỏ quân trùng thành tế bảo nấm?
00:20:13Hay thật. Mà đúng là tinh bột hay cellulose thì, ừm, nó đâu có ngọt.
00:20:19Đúng ạ.
00:20:20Vậy tại sao mình cứ được khuyến ăn nhiều rau xanh có cellulose dù cơ thể mình đâu tiêu hói được nó?
00:20:25À, một câu hỏi rất hay. Tuy mình không có enzyme để phân giải cellulose lấy năng lượng, nhưng nó lại cực kỳ quan trọng. Nó đóng vai trò là chất sơ.
00:20:34Chất sơ?
00:20:35Nó giống như là cái, cái chổi ấy, quét trong đường ruột mình, kích thích nhu động ruột giúp thức ăn di chuyển, làm sạch hại tiêu hóa.
00:20:42À, ra thế. Vai trò cơ học là chính.
00:20:45Vâng, không thể thiếu được.
00:20:47Rồi, từ nhóm ưa nước như đường, mình sang nhóm lipid nhé. Nhóm này thì nổi tiếng là kỵ nước.
00:20:53Đúng rồi. Đặc tính nổi bật nhất của lipid là không tan trong nước. Nhóm này thì nó hơi khác một chút, không hoàn toàn theo cấu trúc polymer monomer như các nhóm kia.
00:21:03Ồ, không phải polymer hết.
00:21:05Không hẳn. Phổ biến nhất là chất béo trung tính hay là trifold glyceride, cấu tạo từ glycerol và các acid béo.
00:21:11Làm mỡ động vật rồi thực vật đấy ạ.
00:21:13Chuẩn ạ. Chức năng chính là dự trữ năng lượng dài hạn, rất hiệu quả và cách nhiệt nữa.
00:21:18À, thế nên mấy con vật ở xứ lạnh lớp mỡ nó mới dày thế.
00:21:22Đúng vậy. Rồi còn có phospholipid. Cái này cấu trúc đặc biệt lắm. Có một đầu ưa nước một đuôi kỵ nước.
00:21:28À, cái này hình như cấu tạo nên màng tế bào.
00:21:30Chính xác. Thành phần chính của màng tế bào luôn. Rồi còn steroid nữa. Cấu trúc vòng đặc trưng. Ví dụ điển hình là cholesterol.
00:21:38Ừ. Cholesterol. Vừa nghe thấy tốt mà cũng vừa nghe thấy xấu.
00:21:43Ừ. Nó cần thiết cho màng tế bào rồi là tiền chất tổng hợp hormôn sinh dục vitamin D. Nhưng mà dư thừa thì lại gây hại. Đặc biệt là cho tim mạch.
00:21:50Ừ. Đúng là phải cân bằng. Thế còn protein thì sao? Nghe nói nhóm này là đa năng nhất trong tế bào.
00:21:57Chắc chắn rồi ạ. Protein chiếm tỷ lệ lớn lắm. Và chức năng thì vô cùng đa dạng.
00:22:02Cấu trúc của nó có gì đặc biệt?
00:22:03Đơn phân của protein là acid amine. Có 20 loại acid amine khác nhau cơ.
00:22:0820 loại? Nhiều thế?
00:22:09Vâng. Giống như 20 chữ cái tạo ra biết bao nhiêu là từ ngữ protein khác nhau.
00:22:13Các acid amine này nối với nhau một liên kết peptide thành chuỗi dài.
00:22:17Gọi là chuỗi polypeptide. Đó là cấu trúc bực 1.
00:22:20Mới là bực 1 thôi à?
00:22:21Vâng. Chuỗi này không ở dạng thẳng đâu. Nó sẽ xoắn lại gọi là xoắn alpha.
00:22:25Hoặc gấp nếp. Viến beta. Đó là cấu trúc bực 2.
00:22:28Xoắn gấp nếp?
00:22:29Rồi toàn bộ cái chuỗi xoắn gấp đó nó lại cuộn lại trong không gian 3 chiều.
00:22:34Tạo thành hình dạng rất phức tạp. Đấy là cấu trúc bực 3.
00:22:37À.
00:22:38Và một số protein còn phức tạp hơn nữa.
00:22:40Gồm nhiều chuỗi bực 3 kết hợp lại. Đó là cấu trúc bực 4.
00:22:43Phức tạp thật.
00:22:44Và chính cái cấu trúc không gian bực 3, bực 4 này mới quyết định chức năng của protein.
00:22:48Chức năng rất đa dạng đúng không?
00:22:49Cực kỳ đa dạng. Từ cấu trúc như collagen trong da, xương.
00:22:54Rồi xúc tác phản ứng như là enzyme.
00:22:55Vận chuyển oxy như hemoglobin trong máu, bảo vệ cơ thể như kháng thể, vận động cơ bắp, điều hòa hoạt động như hormone insulin. Rất nhiều.
00:23:04Và cái cấu trúc không gian quan trọng đó lại khá là mong manh.
00:23:08Ừm.
00:23:09Dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường.
00:23:10Rất đúng ạ. Nó rất nhạy cảm.
00:23:12Nhật độ cao hay là độ pH thay đổi mạnh.
00:23:14Như là mình luộc trứng hay nối thịt ấy?
00:23:16Chuẩn luôn. Các yếu tố đó có thể pháo vỡ các liên kết yếu mà giữ ổn định cấu trúc không gian, làm cho protein bị biến tính.
00:23:24Biến tính? Tức là mất hình dạng.
00:23:27Vâng. Mất hình dạng không gian và mất luôn chức năng sinh học. Đó là lý do tại sao sốt cao lại nguy hiểm đó ạ. Vì enzyme trong cơ thể có thể bị hỏng.
00:23:35Ừm. Ra là vậy.
00:23:37Cuối cùng, nhóm thứ tư.
00:23:39Acid nucleic. Phân tử mang thông tin di truyền đây rồi.
00:23:43Vâng. Đây là cuốn sách của sự sống. Acid nucleic cũng là polymer. Đơn phân là nucleotide.
00:23:50Nucleotide.
00:23:51Mỗi nucleotide thì gồm ba phần. Một nhóm phosphat, một đường 5 carbon, tentose, và một base nitro.
00:23:58Có mấy loại acid nucleic ạ?
00:24:00Có hai loại chính. DNA, tức là acid DOC ribonucleic, và RNA, acid ribonucleic.
00:24:08DNA và RNA khác nhau thế nào?
00:24:11DNA thì thường là hai mạch, xoắn kép lại với nhau. Đường của nó là DOC ribose, và có bốn loại base là A, T, C, G.
00:24:21A, T, C, G.
00:24:22Chức năng chính của DNA là lưu trữ, bảo quản và truyền đạt thông tin di truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
00:24:28Nó là bản thiết kế gốc.
00:24:29Đúng thế. Còn RNA thì thường là mạch đơn thôi. Đường là ribose, và base T được thay bằng U, tức là uracil. Vậy là A, U, C, G.
00:24:40À, thay T bằng U.
00:24:42RNA thì giống như là người thợ, người đưa tin vậy. Có mRNA là bản sao thông tin từ DNA mang ra ngoài. Có tRNA là người vận chuyển acid amine. Và rRNA thì tham gia cấu tạo ribosome, nơi tổng hợp protein.
00:24:56Wow. Cả một quy trình phức tạm hoạt động dựa trên DNA và RNA.
00:25:02Đúng vậy.
00:25:02Thật là ấn tượng khi mà chỉ với bốn loại chữ cái A, T, C, G ở DNA thôi, mà lại mã hóa được cho toàn bộ sự sống đa dạng và đặc thù cho mỗi loài như vậy.
00:25:11Rất kỳ diệu.
00:25:12Như vậy là chúng ta đã đi qua cả bốn nhó phân tử sinh học chính rồi.
00:25:15Vâng. Từ carbohydrates, lipids, protein đến acid nucleate.
00:25:20Mỗi loại, từ cấu trúc đơn phân nhỏ bé đến các đại phân tử phức tạp, đều có vai trò không thể thay thế trong tế bào và cơ thể sống. Mối quan hệ giữa cấu trúc và chức năng là cực kỳ rõ ràng.
00:25:31Chính xác. Cấu trúc nào thì chức năng đó.
00:25:34Ừ.
00:25:35Ừ. Và từ đây, nó cũng mở ra một câu hỏi rất thú vị cho tương lai.
00:25:40Ồ.
00:25:40Khi mà chúng ta đã hiểu rất rõ về những viên gạch cơ bản này, về cách chúng lắp ráp, tương tác với nhau, liệu chúng ta có thể tiến xa hơn không?
00:25:48Tiến xa hơn như thế nào ạ?
00:25:49Kiểu như là liệu con người có thể tự thiết kế ra những phân tử sinh học hoàn toàn mới, tạo ra những chức năng mà có thể là chưa từng có trong tự nhiên.
00:25:57À. Sinh học tổng hợp.
00:25:59Đúng rồi ạ. Đó là một lĩnh vực cực kỳ hứa hẹn, đang phát triển rất mạnh mẽ.
00:26:03Một hướng đi đầy tiềm năng. Rất cảm ơn những chia sẻ chi tiết và thú vị vừa rồi.
00:26:08Vâng. Cảm ơn ạ.
00:26:09Và cũng xin cảm ơn quý vị đã cùng chúng tôi khám phá thế giới phân tử sinh học trong buổi thảo luận hôm nay.
00:26:29Chào mừng quý vị và các bạn đã quay trở lại.
00:26:31Hôm nay chúng ta sẽ cùng nhau đi sâu vào một chủ đề dinh dưỡng rất quen thuộc, nhưng mà cũng không ít tranh cãi đâu nhé.
00:26:40Đó là Carbohyret, hay mình hay gọi tắt là CAP đó.
00:26:43Vâng. Xin chào ạ.
00:26:44Chúng ta sẽ cùng xem xét kỹ hơn từ những cái cơ bản nhất như CAP là gì, rồi đến các loại CAP khác nhau, cơ thể mình dùng chúng ra sao, và quan trọng là làm thế nào để chọn được loại tốt cho sức khỏe.
00:26:56Mục tiêu là có một cái nhìn thật rõ ràng.
00:27:00Đúng vậy ạ. CAP thì đúng là nguồn năng lượng chính yếu, rất quan trọng cho não bộ, rồi cả khi chúng ta vận động nữa.
00:27:07Nhưng mà đúng là không phải CAP nào cũng như nhau.
00:27:10Hôm nay mình sẽ làm rõ hơn về cách lựa chọn CAP một cách thông minh nhất.
00:27:13Dạ vâng. Vậy thì mình bắt đầu từ gốc rễ đi ạ.
00:27:17CAP, thực chất nó là gì ạ?
00:27:19À, về cơ bản nhé, CAP là các hợp chất hữu cơ.
00:27:23Nó được tạo thành từ 3 nguyên tố chính là carbon, hydro và oxygen.
00:27:27Mình có thể hình dung đơn vị nhỏ nhất của nó là các loại đường đơn, monosaccharide ạ, ví dụ như là glucose.
00:27:34Glucose, à, cái mà mình hay nghe nói là cung cất năng lượng nhanh cho tế bào đấy phải không?
00:27:39Vâng, chính xác. Glucose là nguồn năng lượng nhanh và gần như là chính yếu cho các tế bào hoạt động.
00:27:44Nó giống như là viên gạch Lego cơ bản nhất đấy.
00:27:46À, em hiểu rồi. Tức là từ những viên gạch cơ bản đó, mình có thể lắp ráp thành nhiều thứ khác nhau.
00:27:51Đúng thế ạ. Khi mà 2 cái viên đường đơn này nó nối với nhau, mình sẽ có đường đôi, gọi là desaccharide.
00:27:58Ví dụ rất quen thuộc là đường ăn của mình, đường sucrose ấy, là glucose nối với fructose.
00:28:03Hay là đường lactose trong sữa, là glucose với lalactose.
00:28:06Dạ vậy. Thế còn những loại phức tạp hơn thì sao ạ?
00:28:09À, khi mà rất nhiều, có thể là hàng trăm, hàng nghìn cái viên đường đơn này nối lại thành một chuỗi dài phức tạp, thì mình gọi đó là cáp phức tạp, hay là polysaccharide.
00:28:20Polysaccharide.
00:28:20Vâng, ví dụ kinh điển nhất chính là tính bột. Mình thấy nhiều trong khoai tây này, cơm, ngô, bánh mì. Đấy là cách thực vật giữ chữ năng lượng.
00:28:29À.
00:28:29Còn ở người và động vật ấy, thì mình giữ chữ glucose dưới dạng là glycosin, chủ yếu ở gan và cơ.
00:28:36Ngoài ra còn có chất sơ nữa, ví dụ như cellulose ở thành tế bào thực vật, cũng là polysaccharide luôn.
00:28:42Nghe lên đây thì có vẻ như là, à, cứ ca phức tạp thì sẽ tốt hơn cáp đơn giản. Em thấy nhiều người hay nghĩ vậy lắm. Đây có phải là điểm dễ gây hiểu lầm không ạ?
00:28:51Ừ, đúng là nó không đơn giản chỉ là tốt hay xấu như vậy đâu ạ.
00:28:55Thay vì phân loại đơn giản phức tạp, có lẽ chúng ta nên nhìn vào cái gọi là chất lượng của nguồn cáp đó.
00:29:01Chất lượng cáp.
00:29:02Vâng. Cụ thể hơn là sự khác biệt giữa cáp toàn phần, whole carbs, và cáp tinh chế, refined carbs.
00:29:09Cáp toàn phần ấy, là những loại còn giữ được trạng thái gần với tự nhiên nhất.
00:29:12Ví dụ như là?
00:29:13Ví dụ như là rau củ này, trái cây mình ăn nguyên quả ấy, rồi ngũ cốc nguyên hạt như gạo lứt này, yến mạch, các loại đậu.
00:29:20Chúng không chỉ cung cấp năng lượng, mà còn giữ lại được rất nhiều vitamin, khoáng chất, và đặc biệt quan trọng là chất sơ tự nhiên của chúng.
00:29:27À ha. Còn cáp tinh chế thì ngược lại?
00:29:30Vâng. Cáp tinh chế, như là trong bánh mì trắng này, các loại bánh ngọt, kẹo, nước ngọt, hay là ngũ cốc ăn sáng mà nhiều đường ấy, thì chúng đã qua chế biến rất kỹ rồi.
00:29:39Tức là bị say sát, lõi bỏ nhiều thành phần.
00:29:41Đúng vậy, phần lớn chất sơ và các dưỡng chất quan trọng khác đã bị loại bỏ trong quá trình đó.
00:29:46Thế nên chúng chủ yếu chỉ cung cấp ca lo thôi, mà lại ít giá trị dinh dưỡng đi kèm. Người ta hay gọi là ca lo rỗng đấy ạ.
00:29:53Ca lo rỗng?
00:29:55Ừm, em hiểu rồi.
00:29:56Và một điểm quan trọng nữa là, chúng thường được tiêu hóa rất là nhanh.
00:30:07À, tiêu hóa nhanh. Việc này ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào ạ?
00:30:10Nó giống như là mình bật một vòi nước cứu hỏa, phun đường thẳng vào máu vậy. Kết quả là đường huyết sẽ tăng vọt lên rất nhanh, rất đột ngột.
00:30:18Ồ.
00:30:18Và để đối phó với tình trạng đường huyết tăng cao đột ngột đó, cơ thể mình buộc phải tiết ra rất nhiều insulin.
00:30:25Insulin?
00:30:25Vâng. Trong khi đó, kháp toàn phần, đặc biệt là nhiều của chất sơ, nó lại giống như một hệ thống tưới nhỏ giọt hơn. Nó giải phóng đường, giải phóng năng lượng vào máu một cách từ từ, đều đặn.
00:30:36À, ổn định hơn nhiều.
00:30:38Chính xác, ổn định hơn. Và cái sự khác biệt về tốc độ làm tăng đường huyết này chính là cơ sở của khái niệm chỉ số đường huyết của thực phẩm, hay còn gọi là GI, Glycemic Index ạ.
00:30:49GI, chỉ số đường huyết tức là thực phẩm có GI cao thì làm đường huyết tăng nhanh, còn GI thấp thì tăng chậm hơn.
00:30:56Vâng, đúng là như vậy. Cáp tinh chế thường có GI cao, còn kháp toàn phần, dấu chất sơ thì thường có GI thấp hơn.
00:31:03Vậy nếu mình thường xuyên ăn các loại cáp tinh chế, loại có GI cao này, thì về lâu dài nó sẽ dẫn đến những hậu quả sức khỏe nào ạ?
00:31:11Ờ, việc tiêu thụ quá nhiều cáp tinh chế và các loại đường bổ sung, nó có mối liên hệ khá rõ ràng với việc tăng cân béo phỉ.
00:31:18Tăng cân.
00:31:19Vâng, và nếu tình trạng này kéo dài, nó có thể dẫn đến một vấn đề nghiêm trọng hơn là kháng insulin. Tức là tế bào của có thể mình, nó không còn phản ứng nhạy với insulin nữa.
00:31:28Kháng insulin, nghe quen quen.
00:31:30Vâng, đó là một yếu tố nguy cơ chính dẫn đến hội chứng chuyển hóa, rồi bệnh tiểu đường thuếp 2 và cả các bệnh lý vết tim mạch nữa.
00:31:37Nguy hiểm quá. Thế còn ngược lại thì sao ạ? Nếu mình ưu tiên chọn cáp toàn phần những loại dầu chất sơ, thì lợi ích cụ thể là gì?
00:31:45Ồ, lợi ích thì rất nhiều đấy ạ. Đầu tiên, phải kể đến là chất sơ giúp mình cảm thấy no lâu hơn. Cái này rất quan trọng trong việc kiểm soát sự thẻ măn và hỗ trợ kiểm soát cân nặng.
00:31:54No lâu, kiểm soát cân nặng, hay quá.
00:31:57Vâng. Thứ 2, chất sơ là thức ăn cực kỳ tốt cho hệ vi sinh vật đường ruột, những lợi khuẩn của chúng ta. Nó giúp hệ tiêu hóa khỏe mạnh hơn.
00:32:05Tốt cho đường ruột nữa. Đúng vậy. Thêm vào đó, như mình vừa nói, vì tiêu hóa chậm nên chế độ ăn dầu chất sơ từ cáp toàn phần giúp kiểm soát đường huyết tốt hơn nhiều. Điều này đặc biệt quan trọng với những người có nguy cơ hoặc đã mắc bệnh tiểu đường.
00:32:18À hà. Chưa hết đâu ạ. Nó còn giúp giảm mức cholesterol xấu LDL. Và nhiều nghiên cứu cho thấy chế độ ăn dầu chất sơ có thể giúp giảm nguy cơ mắc một số bệnh mãn tím khác nữa, như bệnh tim mạch hay một số loại ung thư.
00:32:30Quá nhiều lợi ích. Vậy thì từ những thông tin này, lời khuyên thức tế cho mọi người khi lựa chọn cáp hàng ngày là gì ạ? Làm sao để ăn uống lành mạnh hơn?
00:32:40Lời khuyên cốt lõi là hãy cố gắng ưu tiên các nguồn cáp toàn phần. Ví dụ như là thay vì ăn gạo trắng thì mình chuyển sang gạo lứt hoặc là ăn sen kẽ.
00:32:48Chọn yến mạch nguyên hạt. Bánh mì đen làm từ 100% bột mì nguyên cám.
00:32:52Ngũ cốc nguyên hạt. Vâng, rồi tăng cường ăn rau xanh, các loại đậu đỗ. Với trái cây thì nên ăn nguyên quả thay vì uống nước ép, vì nước ép thường mất đi chất sơ và dễ làm tăng đường huyết hơn.
00:33:02Ăn cả quả tốt hơn ép lấy nước.
00:33:04Đúng rồi ạ. Và một thói quen rất tốt nữa là khi mua thực phẩm chế biến sẵn, hãy tập đọc nhãn dinh dưỡng. Mình cần chú ý xem lượng đường bổ sung trong đó là bao nhiêu để hạn chế.
00:33:13Đọc nhãn dinh dưỡng? Vâng, cái này quan trọng.
00:33:15Nói chung, điểm nhấn mạnh ở đây là hãy lựa chọn nguồn cáp có chất lượng tốt, giàu dinh dưỡng và chất sơ, chứ không nhất thiết là phải sợ hãi hay là cắt bỏ hoàn toàn cáp ra khỏi chế độ ăn đâu ạ.
00:33:25Em hiểu rồi. Lựa chọn thông minh chứ không phải loại bỏ. Nhưng mà hiện nay thì lại có những trào lưu ăn kiêng như là low carb hay thậm chí là keto, hạn chế cáp đến mức tối đa. Chị nghĩ sao về những chế độ này?
00:33:39À, các chế độ ăn low carb, tức là dưới hạn lượng carb tiêu thụ hàng ngày xuống khá thấp, thường là dưới 150 gram, thậm chí có chế độ keto thì còn thấp hơn nữa, chỉ khoảng 20-50 gram thôi. Thì đúng là chúng có thể giúp giảm cân khá hiệu quả trong thời gian ngắn hạn.
00:33:54Ngắn hạn?
00:33:55Vâng, trong ngắn hạn. Tuy nhiên, cũng cần phải nhìn nhận một cách cẩn trọng. Việc hạn chế cóp quá mức như vậy có thể dẫn đến thiếu hụt chất sơ, một số vitamin và khoáng chất quan trọng mà thường có nhiều trong trái cây, ngũ cốc nguyên hạt và các hoại động.
00:34:10À, tức là có thể thiếu chất.
00:34:11Có thể ạ. Hơn nữa, việc duy trì các chế độ ăn này một cách nghiêm ngặt trong thời gian dài cũng là một thử thách không nhỏ đối với nhiều người. Nó có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt, tâm trạng nữa.
00:34:21Khó duy trì lâu dài.
00:34:22Vâng. Cho nên, lời khuyên là nếu ai đó muốn thử nghiệm các chế độ ăn low carb hay keto, thì tốt nhất là nên tìm hiểu thật kỹ và tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng trước khi bắt đầu, để đảm bảo nó phù hợp và an toàn với tình trạng sức khỏe của bản thân.
00:34:36Vâng, cần có sự tư vấn chuyên môn.
00:34:38Như vậy, qua buổi trò chuyện hôm nay, có thể thấy rõ ràng là carb rất đa dạng và nó đóng một vai trò không thể thiếu trong dinh dưỡng và sức khỏe của chúng ta.
00:34:46Đó vậy ạ.
00:34:47Cái cốt lõi dường như không phải là việc mình coi carb là kẻ thù cần loại bỏ, mà là mình phải hiểu rõ về chúng và biết cách lựa chọn.
00:34:54Yêu tiên những nguồn carb chất lượng cao, tức là carb toàn phần, giàu dinh dưỡng và đặc biệt là giàu chất sơ.
00:35:00Chính giác ạ. Và có lẽ một câu hỏi thú vị mà chúng ta có thể cùng suy ngẫm thêm sau buổi hôm nay là thế này.
00:35:06Thay vì mình cứ cứng nhắc gián nhãn, tốt hay xấu cho một số thực cầu làm giàu carb rất phổ biến như là cơm trắng hay khoai tây chẳng hạn.
00:35:12À, cơm trắng, khoai tây.
00:35:15Vâng. Liệu chúng ta có thể nhìn nhận chúng một cách linh hoạt hơn không?
00:35:19Bởi vì giá trị thực sự của chúng trong chế độ ăn có lẽ còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố khác nữa.
00:35:24Ví dụ như là?
00:35:24Ví dụ như là tổng thể bữa ăn nó có cân bằng không? Mức độ vận động của người đó như thế nào? Nhu cầu năng lượng của họ ra sao? Thậm chí là cách chế biến nữa.
00:35:32À, đúng rồi. Cùng là khoai tây nhưng luộc hớp sẽ khác chiên gián.
00:35:36Vâng. Và việc tìm hiểu sâu hơn về chỉ số đường huyết GI như đã nói hoặc là một khái nghiệm liên quan là tải lượng đường huyết glycemic load GL tức là tính cả lượng carb trong khẩu phần ăn nữa thì có thể sẽ giúp mỗi người đưa ra những lựa chọn cá nhân hóa phù hợp hơn với bản thân mình.
00:35:52Một góc nhìn rất hay và thực tế. Cảm ơn những chia sẻ rất chi tiết và hữu ích của chị ngày hôm nay.
00:36:06Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:36Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:38Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:40Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:42Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:46Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:48Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:50Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:54Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:56Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:36:58Hãy subscribe cho kênh Ghiền Mì Gõ Để không bỏ lỡ những video hấp dẫn
00:37:28Nó lại tiếp tục cuộn lại nữa
00:37:30Gấp khúc trong không gian bà chiều
00:37:32Tạo thành một cái hình khối rất là độc đáo
00:37:34Đặc trưng, đấy mới là cấu trúc bậc 3
00:37:36Ra là vậy
00:37:37Và cái hình dạng 3D này này, nó cực kỳ quan trọng
00:37:40Nó quyết định xem protein này làm được việc gì
00:37:42Cuối cùng thì
00:37:44Một số protein nó còn phức tạp hơn
00:37:46Là sự kết hợp của vài cái khối bậc 3 như thế
00:37:48Gộp lại với nhau
00:37:50Thành cấu trúc bậc 4
00:37:51Vậy cái hình dạng 3D đó là cái quyết định chức năng
00:37:54Nếu nó bị thay đổi
00:37:56Thì sao ạ, mất hình dạng đó đi
00:37:58Đúng thế, rất đúng
00:37:59Nếu protein mà mất đi cái hình dạng
00:38:02Không gian đặc trưng đó, ví dụ như là
00:38:04Do nhiệt độ cao quá, hay môi trường acid
00:38:06Thay đổi mạnh, mình gọi là bị biến tính
00:38:08Thì nó cũng mất luôn chức năng
00:38:10Nó giống như là cái chìa khóa mà bị cong
00:38:12Bị méo ấy, thì đâu có mở được ổ khóa lưa
00:38:14Kiểu vậy
00:38:15À, một ví dụ dễ hiểu, thật thú vị
00:38:18Vậy thì, ngoài cái việc xây cơ bắp
00:38:20Mà ai cũng hay nhắc tới
00:38:22Những công việc cụ thể khác
00:38:24Mà cấu trúc phức tạp này giúp protein
00:38:26Thực hiện là gì ạ
00:38:27Ồ, chúng đa năng lắm
00:38:28Protein tạo nên các enzyme
00:38:30Nó như là mấy người thợ siêu nhỏ ấy
00:38:32Giúp tăng tốc hàng ngàn hàng ngàn phần hứng hóa học
00:38:34Trong cơ thể mình
00:38:35Rồi chúng là thành phần cấu tạo nên hormone
00:38:37Giúp chuyển tín hiệu đi khắp nơi, điều hòa hoạt động sống
00:38:40Hormone cũng là protein à?
00:38:42Một số loại hormone quan trọng là protein, vâng
00:38:44Rồi hệ miễn dịch của mình ấy
00:38:46Nó dựa vào các kháng thể, cũng là protein luôn
00:38:48Để chống lại vi khuẩn, virus
00:38:50Chúng còn làm nhiệm vụ vận chuyển nữa
00:38:52Chở các chất đi khắp cơ thể
00:38:53Ví dụ kinh điển nhất là hemoglobin
00:38:56Nó chở oxy trong máu đấy
00:38:57Hemoglobin, quen thuộc quá
00:38:58Và dĩ nhân, không thể quên vai trọ cấu trúc
00:39:01Tạo cái khung vững chắc cho tế bào
00:39:03Rồi các mô liên kết như collagen
00:39:04Giúp da mình căng mịn này
00:39:06À, nó cũng cung khắp năng lượng
00:39:08Khoảng 4kcal 1g
00:39:09Và rất cần cho việc sửa chữa phát triển mô nữa
00:39:12Quả là một danh sách dài
00:39:13Các vai trò thiết yếu
00:39:14Vậy cơ thể chúng ta lấy những công nhân đa năng này từ đâu
00:39:17Và làm sao để
00:39:19Biến miếng thịt hay hạt đậu
00:39:21Thành cái mà cơ thể dùng được ạ
00:39:23À, nguồn chính là từ thức ăn thôi
00:39:24Thịt, cá, trứng, sữa
00:39:26Là những nguồn thứ động vật rất phổ biến
00:39:28Còn từ thực vật thì mình có nhiều trong các loại đậu, đỗ này
00:39:31Các loại hạt, ngũ cốc, nguyên hàn
00:39:32Dạ
00:39:33Khi mình ăn vào ấy
00:39:34Thì quá trình tiêu hóa bắt đầu ngay ở dạ dày
00:39:35Acid trong dạ dày nó làm protein rũi ra trước
00:39:38Rồi enzyme pepsin
00:39:39Bắt đầu cắt chúng thành những cái đoạn ngắn hơn
00:39:41Cắt ngay ở dạ dày luôn
00:39:43Đúng rồi
00:39:43Sau ló xuống ruột non
00:39:45Thì các enzyme khác
00:39:46Từ tụy tiết ra
00:39:48Và cả từ thanh ruột nữa
00:39:49Nó tiếp tục chặt nhỏ các đoạn này thành đơn vị nhỏ nhất
00:39:52Là các acid amine
00:39:54Lúc này
00:39:55Các acid amine mới được hấp thụ qua thành ruột
00:39:58Vào máu
00:39:59Rồi được đưa về gan
00:40:00Để xử lý và phân phối đi các nơi cần thiết trong cơ thể
00:40:04Vậy là cả một quá trình khá là phức tạp để cơ thể hấp thụ được
00:40:08Thế thì
00:40:09Mỗi ngày chúng ta cần bao nhiêu protein là đủ ạ?
00:40:12Liệu có phải cứ ăn càng nhiều càng tốt không?
00:40:14Cái này thì nhu cầu nó không cố định cho mọi người
00:40:17Nó còn tùy vào tuổi tác, cân nặng, tình trạng sức khỏe
00:40:21Và nhất là cái mức độ mình vận động tập luyện nữa
00:40:24Nhưng mà có một con số tham khảo chung cho người trưởng thành khỏe mạnh
00:40:28Là khoảng 0,75 đến 0,8 gram protein
00:40:32Cho mỗi kilogram cân nặng mỗi ngày
00:40:340,75 đến 0,8 gram mỗi ký
00:40:36Vâng
00:40:37Mà thực tế thì
00:40:38Hầu hết mọi người ở các nước phát triển
00:40:40Trong đó có Việt Nam mình
00:40:41Thường là đã ăn đủ lượng này từ bữa ăn 2 ngày rồi
00:40:44Không cần phải quá lo lắng đâu
00:40:45Vậy cái việc mà mọi người hay cố gắng ăn thật nhiều thật nhiều protein
00:40:48Thì có lẽ không cần thiết lắm
00:40:50Đúng vậy
00:40:51Ăn quá nhiều thì nó cũng không hẳn là tốt hơn đâu
00:40:53Thậm chí còn có thể gây thêm gánh nặng cho thẳng và gan
00:40:56Khi phải xử lý các sản phẩm thải của protein
00:40:58Cái điều đáng quan tâm hơn số lượng
00:41:00Chính là chất lượng và sự đa dạng của nguồn protein mình ăn vào
00:41:04Chất lượng và đa dạng
00:41:05Vâng
00:41:06Nên ưu tiên các nguồn lành mạnh
00:41:08Như cá này
00:41:08Thịt da cầm
00:41:10Đậu đỗ
00:41:10Các loại hạt
00:41:11Hạn chế bớt thịt đỏ
00:41:13Hay là thịt chế biến sẵn thì tốt hơn
00:41:15Ngược lại nhá
00:41:16Nếu một thiếu protein kéo dài
00:41:18Thì cơ thể sẽ gặp khá khá vấn đề đấy
00:41:20Ví dụ như thế nào ạ?
00:41:22Ờm...
00:41:22Hệ miễn dịch sẽ yếu đi này
00:41:24Dễ ốm vặt hơn
00:41:25Rồi cơ bắc có thể bị keo dần đi
00:41:27Người lúc nào cũng thấy mệt mỏi
00:41:29Có thể bị phù nữa
00:41:31Do mất cân bằng dịch
00:41:32Rồi tóc
00:41:33Móng cũng yếu
00:41:34Dễ gãy rụng
00:41:35Ảnh hưởng nhiều mặt quá
00:41:36Vâng
00:41:36Nó ảnh hưởng đến gần như mọi khế cạnh sức khỏe
00:41:39Rõ ràng là protein không chỉ đơn thuần là vật liệu xây dựng cơ thể
00:41:43Mà nó còn là cả một bộ máy điều hành
00:41:45Rồi đội quân bảo vệ nữa
00:41:46Hiểu về nó đúng là giúp mình có cái nhìn khoa học hơn hẳn về dinh dưỡng
00:41:50Chính xác ạ
00:41:51Và một cái thông điệp quan trọng mà tôi nghĩ mọi người nên nhớ là
00:41:54Hãy chú trọng vào chất lượng và sự phong phú của cái nguồn protein trong bữa ăn hàng ngày
00:41:59Điều đó quan trọng hơn là chỉ chăm chăm vào số lượng
00:42:02Vâng
00:42:02Chất lượng và đa dạng
00:42:04Và đây là một điều cuối cùng để chúng ta cùng sinh ngẫm thêm sau buổi trò chuyện này
00:42:08Các tài liệu nghiên cứu có đề cập đến những trường hợp bệnh lý
00:42:11Ví dụ như bệnh hồng cầu hình liêm chẳng ạ
00:42:13Chỉ cần thay đổi một acid amine duy nhất thôi
00:42:16Một cái thay đổi cực nhỏ trong chuỗi protein hemoglobin thôi
00:42:19Đã gây ra những hậu quả rất nghiêm trọng cho sức khỏe rồi
00:42:22Điều này cho thấy cái sự chính xác
00:42:24Cái sự tinh vi trong cấu trúc của protein
00:42:26Nó quan trọng đến mức nào đối với toàn bộ chức năng sinh học và sức khỏe của chúng ta
00:42:30Đúng không ạ?
00:42:45Chào mừng quý vị đến với buổi thảo luận chuyên sâu hôm nay
00:42:48Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về một chủ đề rất quen thuộc
00:42:51Mà cũng rất phức tạp
00:42:53Lipid
00:42:54Nhiều người hay gọi nôm na là chất béo
00:42:57Nhưng thực ra chúng là gì
00:42:58Và tại sao lại quan trọng đến vậy
00:43:00Chúng ta sẽ khám phá từ những điều cơ bản nhất
00:43:02Đến vai trò của chúng trong sức khỏe
00:43:04Dựa trên các thông tin khoa học ạ
00:43:06Vậy thì chúng ta bắt đầu nhé
00:43:08Lipid chính xác là gì
00:43:10Và tại sao chúng lại có vẻ đà dạng như vậy ạ
00:43:12Vâng
00:43:13Nói một cách đơn giản nhất
00:43:15Thì lipid là một nhóm lớn các học chất hữu cơ
00:43:17Đặc điểm chung của chúng là
00:43:19Không tan trong nước
00:43:21Nhưng lại tốt hơn
00:43:21Tan tốt trong các dung môi hữu cơ như là cồn hay ether
00:43:24À không tan trong nước
00:43:26Đúng vậy
00:43:26Còn sự đa dạng thì nằm ở cấu trúc của chúng
00:43:29Mình có thể chia thành mấy nhóm chính
00:43:31Ví dụ như là triglyceride
00:43:33Đây chính là cái mà ta hay gọi là chất béo và dâu ăn đấy
00:43:36Cấu tạo thì gồm glycerol và 3 cái acid béo
00:43:39Nó là kho dự trữ năng lượng chủ yếu của cơ thể
00:43:41Vâng ạ
00:43:42Kho năng lượng
00:43:43Rồi có phospholipid
00:43:44Cái này thì lại là thành phần không thể thiếu để xây dựng lên màng tế bào
00:43:47Tất cả các tế bào của mình đều cần nó
00:43:49À quan trọng cho cấu trúc tế bào
00:43:52Chính xác
00:43:52Rồi còn có sáp nữa
00:43:53Thì chức năng chính là bảo vệ
00:43:55Và một nhóm rất đặc biệt là steroid
00:43:57Cấu trúc của nó có 4 cái vòng carbon dính vào nhau
00:43:59Ví dụ điển hình nhất là cholesterol
00:44:01Hoặc là các hormone steroid
00:44:03Như testosterone, estrogen
00:44:05Mà khi nói về lipid
00:44:06Thì không thể không nhắc đến acid béo
00:44:08Nó giống như là viên gạch
00:44:09Nền tảng cấu tạo nên nhiều loại lipid
00:44:11Đặc biệt là triglyceride và phospholipid
00:44:14Dạ
00:44:14Acid béo thực chất là những cái chuỗi hydrocarbon
00:44:16Có thể ngắn, trung bình hoặc dài
00:44:18Và ở một đầu luôn có nhóm carboxyl
00:44:21Tức là COOH
00:44:22Làm cho nó có tính acid
00:44:23À ra thế
00:44:24Vậy thì cái sự khác biệt giữa chất béo bão hòa
00:44:26Và không bão hòa mà mọi người hay nhắc đến
00:44:28Nó là như thế nào ạ?
00:44:30À
00:44:30Cái này rất quan trọng đấy
00:44:31Acid béo bão hòa ấy
00:44:33Thì trong cái chuỗi hydrocarbon của nó
00:44:35Chỉ có liên kết đơn giữa các nguyên tử carbon thôi
00:44:38Toàn liên kết đơn ạ
00:44:39Đúng rồi
00:44:40Điều này làm cho cái chuỗi nó thẳng
00:44:42Các phân tử có thể xếp sát nhau
00:44:44Nên là ở nhiệt độ phòng trúng hưởng ở thế rắn
00:44:46Ví dụ như là mỡ động vật
00:44:48Vâng như bơ mỡ lợn
00:44:50Chuẩn rồi
00:44:51Ngược lại
00:44:52Acid béo không bão hòa
00:44:53Thì nó chứa ít nhất một liên kết đôi
00:44:55Nếu có một thì gọi là không bão hòa đơn
00:44:57Nhiều thì là không bão hòa đa
00:44:59Poly
00:44:59À có nối đôi
00:45:01Cái liên kết đôi này
00:45:02Trong tự nhiên nó thường ở dạng cis
00:45:04Nó tạo ra một cái khúc gấp
00:45:06Hay là một chỗ cong trong chuỗi hydrocarbon
00:45:08À chính cái chỗ cong đó
00:45:09Làm chúng nó không xếp sát vào nhau được
00:45:11Nên nó lỏng hơn
00:45:12Chính xác
00:45:13Đó là lý do vì sao dầu thực vật
00:45:15Thường ở thế lỏng ở nhiệt độ phòng
00:45:16À còn có dạng trans nữa
00:45:18Cái này chủ yếu là do công nghiệp tạo ra
00:45:20Khi người ta hydro hóa dầu thực vật
00:45:22Nó làm chuỗi thẳng hơn một chút
00:45:24So với dạng cis
00:45:24Và nó lại liên quan nhiều đến nguy cơ bệnh tim mạch
00:45:27Vâng
00:45:27Chức béo trans công nghiệp là thứ cần tránh ạ
00:45:30Đúng vậy
00:45:30Chúng ta còn phân loại acid béo không bão hòa
00:45:33Theo vị trí của liên kết đôi đầu tiên
00:45:35Tính từ đầu omega
00:45:36Ví dụ như omega 3
00:45:38Omega 6
00:45:38Omega 9
00:45:39À mấy kia omega này nghe quen quá
00:45:41Vâng
00:45:42Trong đó thì có
00:45:43Alpha-Linolenic Acid Alea
00:45:45Thuộc nhóm omega 3
00:45:46Và Linoleic Acid LA
00:45:48Thuộc nhóm omega 6
00:45:49Là các acid béo thiết yếu
00:45:51Tức là cơ thể mình không tự tổng hợp được
00:45:53Phải lấy từ thức ăn
00:45:54Ra vậy
00:45:55Vậy thì cơ thể mình xử lý những chất không tan trong nước này như thế nào ạ
00:45:59Làm sao để tiêu hóa và vận chuyển chúng đi
00:46:01À
00:46:01Đó là cả một quá trình khá là thú vị
00:46:03Diễn ra chủ yếu ở ruột non
00:46:05Đầu tiên nhá
00:46:06Mối mật do gan tiết ra sẽ hoạt động như xà phòng ấy
00:46:08Nó nhũ hóa các cục mỡ lớn thành những giọt nhỏ xíu
00:46:11Nhũ hóa
00:46:12Tức là làm tan ra
00:46:14Không hẳn là tan
00:46:15Mà là chia nhỏ ra
00:46:17Tăng diện tích tiếp xúc
00:46:18Sau đó
00:46:19Enzyme Lipase
00:46:20Từ tụy mới có thể tấn công hiệu quả
00:46:22Thủy phân triglycerides
00:46:24Thành các acid béo tự do
00:46:26Và monoglycerides
00:46:27Rồi sao nữa à
00:46:29Những cái phân tử nhỏ hơn này
00:46:30Sẽ được hấp thụ vào tế bào niêm mạc ruột
00:46:33Nhưng mà vào trong tế bào rồi
00:46:34Chúng lại được tái tổng hợp lại
00:46:36Thành triglycerides
00:46:38Ồ
00:46:38Lại ghép lại ạ
00:46:39Đúng thế
00:46:40Rồi chúng được đóng gói cùng với một số protein và cholesterol
00:46:43Thành các hạt lớn
00:46:45Gọi là chylomicron
00:46:46Đây chính là một loại lipoprotein
00:46:49Giống như những chiếc xe tải chuyên chở lipid
00:46:51Xe tải chở mỡ à
00:46:52Hay quá
00:46:53Ừ
00:46:53Những chiếc xe này sẽ đi vào hệ bạch huyết trước
00:46:56Rồi từ đó mới đổ vào máu để đi khắp cơ thể
00:46:58Tức là không đi thẳng vào máu ngay
00:47:00Không ạ
00:47:00Qua hệ bạch huyết trước
00:47:02Rồi trong máu
00:47:03Ngoài chylomicron ra
00:47:04Thì còn có các loại lipoprotein khác nữa
00:47:07Được gan tổng hợp
00:47:08Như là VDL
00:47:09LDL
00:47:10Và HDL
00:47:11À
00:47:12LDL với HDL
00:47:14Cái này thì nghe quay lắm
00:47:15Cholesterol xấu với cholesterol tốt
00:47:17Đúng không ạ
00:47:18Đúng rồi
00:47:18LDL
00:47:19Low Density Lipoprotein
00:47:21Thì vận chuyển cholesterol từ gan đến các tế bào
00:47:24Nếu mà nhiều quá
00:47:26Thì nó có thể lắng động ở thành mạch
00:47:27Gây sơ vữa
00:47:28Nên mới gọi là xấu
00:47:29Còn HDL
00:47:31High Density Lipoprotein
00:47:33Thì lại làm nhiệm vụ ngược lại
00:47:34Thu gom cholesterol dư thừa
00:47:36Từ các mô về gan để xử lý
00:47:38Nên được gọi là tốt
00:47:39Gia tế
00:47:40Nghe thì phức tạp nhưng mà rất logic
00:47:42Vậy thì
00:47:43Ngoài việc là kho giữ chữ năng lượng hiệu quả nhất ra
00:47:45Lipid còn đóng vai trò quan trọng nào khác không ạ?
00:47:48Ồ, vai trò của Lipid thì vô cùng đa dạng và thiết yếu
00:47:51Ngoài năng lượng giữ chữ
00:47:53Chúng còn giúp cách nhiệt, giữ ấm cho cơ thể
00:47:56Và bảo vệ các cơ quan nội tạng khỏi va đập
00:47:58Vâng
00:47:59Như đã nói
00:47:59Phospholipid là thành phần cấu tạo chính của mạng tế bào
00:48:03Cái mạng này nó kiểm soát mọi thứ ra vào tế bào đấy
00:48:06Rồi Lipid còn cần thiết để cơ thể hấp thụ các vitamin tan trong dầu
00:48:11Như là A, D, E, K
00:48:13Thiếu Lipid là thiếu luôn cả mấy vitamin này
00:48:16Quan trọng quá ạ
00:48:17Và đặc biệt phải kể đến cholesterol
00:48:19Dù hay bị mang tiếng xấu
00:48:21Nhưng nó lại cực kỳ quan trọng
00:48:22Nó là tiền chất để tổng hợp lên rất nhiều thứ
00:48:25Như là các hormone steroid
00:48:26Cortisol, testosterone, estrogen này
00:48:30Rồi vitamin D cũng cần cholesterol
00:48:32Cả múa mật để tiêu hóa chất béo
00:48:34Cũng từ cholesterol mà ra
00:48:35Vậy là không thể thiếu cholesterol được ạ
00:48:37Không thể thiếu
00:48:38Nó còn tham gia vào cấu trúc mang tế bào
00:48:40Giúp mang tế bào ổn định
00:48:42Và hoạt động đúng chức năng
00:48:43Thậm chí một số loại lipid
00:48:44Còn tham gia vào việc truyền tín hiệu giữa các tế bào nữa
00:48:47Thật sự là đa năng
00:48:48Vậy thì tất cả những điều này
00:48:50Có ý nghĩa như thế nào đối với sức khỏe
00:48:52Đặc biệt là khi chúng ta đi xét nghiệm ạ
00:48:54À, khi mình đi xét nghiệm mỡ máu
00:48:56Bác sĩ thường chỉ định một bộ gọi là lipid panel
00:48:59Nó bao gồm đo cholesterol toàn phần
00:49:02LDL cholesterol, HDL cholesterol và triglyceride
00:49:06Thường thì cần nhịn ăn khoảng 10-12 tiếng trước khi lấy máu
00:49:10Để kết quả được chính xác
00:49:11Nhất là với triglyceride
00:49:13Vâng, cái này quan trọng đấy ạ
00:49:14Những chỉ số này là dấu hiệu quan trọng
00:49:16Để đánh giá nguy cơ mắc các bệnh tim mạch
00:49:18Ví dụ, nếu mà nầu độ LDL và triglyceride trong máu cao quá
00:49:22Tình trạng gọi là tăng lipoprotein máu
00:49:24Hyperlipoproteinemia
00:49:27Nó sẽ làm tăng nguy cơ bị sơ vữa động mạch
00:49:29Dẫn đến nhổi máu cơ tim, đột quỵ
00:49:31Nguy hiểm ạ
00:49:32Ngược lại, nếu nầu độ HDL thấp quá
00:49:35Giảm lipoprotein máu
00:49:36Hyperlipoproteinemia
00:49:38Thì nguy cơ tim mạch cũng tăng lên
00:49:40Vì thiếu đi yếu tố bảo vệ
00:49:42Cũng có những bệnh di chuyển gây dối loạn chuyển hóa lipid nghiêm trọng nữa
00:49:45Còn những bệnh nào khác liên quan không ạ?
00:49:47Có chứ
00:49:47Nghiên cứu gần đây cho thấy dối loạn chuyển hóa lipid còn liên quan đến nhiều bệnh phức tạp khác
00:49:52Ví dụ như trong ung thư
00:49:54Cách tế bào ung thư sử dụng lipid để phát triển đang được nghiên cứu rất nhiều
00:49:57Hay như trong bệnh tiểu đường
00:49:59Khi kiểm soát đường huyết không tốt
00:50:00Cơ thể phải đốt cháy chất béo quá nhiều
00:50:02Có thể dẫn đến tình trạng nhiễm toan xê tôn
00:50:04Rất nguy hiểm
00:50:05Vậy là lipid ảnh hưởng đến rất nhiều khía cạnh sức khỏe
00:50:08Hiểu được điều này rồi
00:50:09Vậy chuyên gia có lời khuyên nào về chế độ ăn uống liên quan đến lipid không ạ?
00:50:13Về mặt dinh dưỡng ấy
00:50:15Thì khuyến nghị chung là lượng chất béo nên chiếm khoảng 20-35% tổng lượng calor hàng ngày
00:50:19Nhưng điều quan trọng hơn cả số lượng
00:50:21Đó là chất lượng của chất béo mà mình ăn vào
00:50:23Chất lượng ạ
00:50:25Đúng vậy
00:50:25Mình nên cố gắng hạn chế chất béo bỏ hòa xuống dưới 10% tổng calor
00:50:29Nguồn chính của nó là mỡ động vật
00:50:31Bơ
00:50:31Phô mai
00:50:32Dầu cọ
00:50:33Dầu dừa
00:50:33Và đặc biệt là phải tránh xa chất béo trans công nghiệp
00:50:36Có nhiều trong đồ ăn chế biến sẵn
00:50:37Đồ chiên rán công nghiệp
00:50:39Vâng
00:50:39Thay vào đó
00:50:41Mình nên hưu tiên các loại chất béo không bỏ hòa
00:50:43Chất béo không bỏ hòa đơn
00:50:45Thì có nhiều trong dầu ô lưu
00:50:46Dầu cải
00:50:47Quả bơ
00:50:47Các loại hạt
00:50:48Chất béo không bỏ hòa đa
00:50:50Thì có trong dầu đậu nành
00:50:51Dầu hướng dương
00:50:51Và đặc biệt là các loại cá béo như cá hồi
00:50:54Cá trích
00:50:54Cá thu
00:50:55Đây là nguồn omega 3 rất tốt
00:50:56Nên ăn cá béo
00:50:58Các loại hạt
00:50:58Và dầu thực vật tốt
00:50:59Chính xác
00:51:00Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng
00:51:02Việc thay thế chất béo bỏ hòa
00:51:03Bằng chất béo không bỏ hòa
00:51:04Nhất là loại không bỏ hòa đa
00:51:05Thì mang lại lợi ích rõ rời cho sức khỏe tim mạch
00:51:08Như vậy
00:51:08Qua buổi trò chuyện hôm nay
00:51:09Có thể thấy
00:51:10Lipid không chỉ đơn thuần là chất béo đâu ạ
00:51:13Chúng là những phân tử cực kỳ đa năng
00:51:16Thiết yếu cho mọi mặt của sự sống
00:51:18Từ cấu trúc tế bào
00:51:20Dự trữ năng lượng
00:51:21Truyền tín hiệu
00:51:22Cho đến sức khỏe tổng thể
00:51:23Việc hiểu rõ về các loại lipid
00:51:26Và cách cơ thể chuyển hóa chúng
00:51:28Thực sự quan trọng
00:51:29Để duy trì một trái tim khỏe mạnh
00:51:31Và phòng ngừa bệnh tận
00:51:32Đúng vậy
00:51:33Và có một điều rất thú vị là
00:51:34Mặc dù có những khuyến nghị chung như vậy
00:51:37Nhưng cách mà cơ thể mỗi người chúng ta
00:51:39Chuyển hóa lipid
00:51:40Lại cực kỳ phức tạp
00:51:41Và mang tính cá nhân hóa rất cao
00:51:43À
00:51:44Tức là không phải ai cũng giống ai ạ
00:51:46Không hoàn toàn giống nhau
00:51:47Và khi mà khoa học ngày càng khám phá ra
00:51:49Vai trò phức tạp của lipid
00:51:50Trong những bệnh lý như ung thư
00:51:51Hay tiểu đường
00:51:52Thì có lẽ chúng ta cũng cần
00:51:53Phải suy ngẫm lại một chút
00:51:54Liệu những cái quan niệm
00:51:56Có thể nói là định kiến
00:51:57Về chất béo tốt
00:51:58Và chất béo sáu
00:51:59Mà chúng ta vẫn thường nghe
00:52:00Nó có còn hoàn toàn chính xác
00:52:01Trong mọi trường hợp không
00:52:02Hay là chúng ta cần
00:52:03Một cái nhìn sâu sắc hơn
00:52:04Và cá nhân hóa hơn
00:52:06Trong việc lựa chọn
00:52:06Chế độ ăn uống
00:52:07Liên quan đến lipid
00:52:08Đó là một câu hỏi
00:52:09Đáng để suy ngẫm thêm
00:52:20Chào mừng quý vị đến với cuộc khám phá sâu ngày hôm nay
00:52:27Chủ đề của chúng ta là
00:52:29Một thứ cực kỳ nền tảng cho sự sống
00:52:32Acid nucleic
00:52:34Vâng, chính là DNA và RNA đấy ạ
00:52:36Đúng vậy
00:52:37Chúng là phân tử nắm giữ bàn thiết kế
00:52:39Và cả cách vận hành của mọi tế bào
00:52:42Ừm
00:52:43Nguồn tài liệu của chúng ta hôm nay
00:52:44Khá là phong phú
00:52:45Từ cấu trúc cơ bản nhất
00:52:47Cho đến những vai trò phức tạp
00:52:48Thậm chí là những khám phá mới đây
00:52:50Rất thú vị
00:52:51Mục tiêu của chúng ta là
00:52:52Sẽ cùng nhau đi sâu vào thế giới
00:52:54Của acid nucleic
00:52:55Làm rõ cấu tạo
00:52:56Và cái sự đa dạng trong chức năng của chúng
00:52:59Chính xác ạ
00:52:59Acid nucleic
00:53:01Về bản chất chúng là những đại phân tử sinh học
00:53:03Gọi là biopoymer
00:53:04Chúng được tạo thành từ các đơn vị
00:53:06Lập đi lập lại gọi là nucleotide
00:53:08Nucleotide
00:53:09Vâng
00:53:10Và có hai loại chính mà chúng ta thường nghe nhất
00:53:12DNA
00:53:13Acid DOC ribonucleic
00:53:15Và RNA
00:53:16Acid ribonucleic
00:53:17Chúng có mặt trong mọi tế bào sống
00:53:19À và cả một số loại virus nữa
00:53:21Thật là hay khi mà chỉ từ những viên gạch nhỏ như nucleotide
00:53:25Lại xây nên được cả một hệ thống thông tin phức tạp đến thế
00:53:28Đúng vậy
00:53:29Vậy thì cấu tạo cụ thể của một nucleotide trông như thế nào ạ?
00:53:33Dạ
00:53:33Mỗi nucleotide thì có ba phần cốt lõi
00:53:35Đầu tiên là một phân tử đường 5 carbon
00:53:38Gọi là đường pentose
00:53:39Đường pentose
00:53:40Vâng
00:53:41Và điểm khác biệt quan trọng
00:53:42Nó nằm nghe ở đây này
00:53:43Trong DNA ấy
00:53:45Thì nó là đường DOC ribose
00:53:47DOC ribose
00:53:48Đúng rồi
00:53:49Nó thiếu một nguyên tử oxy ở vị trí carbon số 2 phẩy
00:53:52Còn trong RNA thì lại là đường ribose
00:53:55Tức là nó có nhóm OH ở vị trí đó
00:53:57À
00:53:58Nên cái tên DOC trong DNA
00:54:00Chính là để chỉ cái sự thiếu hụt oxy này đấy
00:54:02Dạ vậy
00:54:03Một khác biệt nhỏ ở đường
00:54:04Mà lại tạo ra hai loại phân tử với vai trò khác hẳn nhau
00:54:07Hay thật
00:54:08Thế hai thành phần có lại là gì ạ?
00:54:10Dạ
00:54:10Thành phần thứ hai là nhóm phosphate
00:54:12Nhóm này mang điện tích âm
00:54:14Làm cho phân tử có tính acid
00:54:15Nó gắn vào vị trí 5 phẩy của đường
00:54:18Nhóm phosphate
00:54:19Vâng
00:54:19Và cuối cùng là base niter
00:54:21Cái này thì gắn vào vị trí 1 phẩy của đường
00:54:24Có hai nhóm base chính
00:54:26Purine thì cấu trúc lớn hơn
00:54:28Có hai vòng
00:54:29Như là adenine
00:54:30A
00:54:31Và guanine
00:54:32G
00:54:32A và G
00:54:34Còn pyrimidine thì cấu trúc nhỏ hơn
00:54:36Một vòng thôi
00:54:37Gồm cytosine
00:54:38C
00:54:39Thiamine
00:54:40T
00:54:40Cái này thì chỉ có ở DNA thôi nhá
00:54:42Và uracil
00:54:43U
00:54:44Uracil
00:54:45U thì lại chỉ có ở RNA
00:54:47Đúng rồi ạ
00:54:48U thay thế cho T trong RNA
00:54:50Vậy các nucleotide này
00:54:52Nó nối với nhau thành chỗ dài như thế nào
00:54:54Bằng cách nào ạ
00:54:55À
00:54:55Chúng liên kết với nhau
00:54:57Bằng một loại liên kết hóa học
00:54:58Gọi là liên kết phosphodiester
00:55:00Phosphodiester
00:55:02Vâng
00:55:03Liên kết này nó hình thành
00:55:04Giữa nhóm phosphate
00:55:06Ở vị trí 5 phẩy của nucleotide này
00:55:08Với nhóm OH
00:55:09Ở vị trí 3 phẩy của nucleotide kế tiếp
00:55:12À
00:55:125 phẩy nối với 3 phẩy
00:55:14Đúng vậy
00:55:15Nó cứ thế nối tiếp nhau
00:55:16Tạo thành một chuỗi polynucleotide dài
00:55:19Và có trình tự
00:55:20Có định hướng rất rõ ràng
00:55:22Một đầu gọi là đầu 5 phẩy
00:55:24Và đầu kia là đầu 3 phẩy
00:55:26Rất logic
00:55:26Giờ mình tập trung vào DNA một chút nhá
00:55:29Cái phân tử mà lưu giữ bản thiết kế di truyền
00:55:31Em nghe nói câu chuyện khám phá ra cấu trúc xoắn cáp của nó cũng ly kỳ lắm
00:55:35Ồ vâng
00:55:36Đúng là một câu chuyện kinh điển trong khoa học
00:55:38Mọi thứ bắt đầu hé lộ là nhờ quy tắc của Charles Gaff
00:55:41Ông ấy phát hiện ra là trong DNA
00:55:43Lượng A luôn sấp xỉ bằng lượng T
00:55:46A bằng T
00:55:47Và lượng G thì luôn sấp xỉ bằng lượng C
00:55:50Cùng lúc đó thì
00:55:51Dữ liệu nhiễu xạ tia X của bà Rosalind Franklin
00:55:54Đặc biệt là cái bức ảnh 51 nổi tiếng ấy
00:55:57Ảnh 51
00:55:58Vâng
00:55:58Nó cho thấy rất rõ là DNA có cấu trúc dạng xoắn
00:56:01Thế là Watson và Crick
00:56:02Họ đã tổng hợp các mảnh ghép này lại
00:56:04Và đề xuất mô hình xoắn kép vào năm 1953
00:56:07Vậy cái mô hình đó mô tả DNA
00:56:09Cụ thể là như thế nào
00:56:10Và tại sao cấu trúc đó lại quan trọng đến vậy
00:56:13Dạ
00:56:13Mô hình mô tả DNA
00:56:15Gồm hai mạch polynucleotide
00:56:17Chạy song song
00:56:18Nhưng mà lại ngược chiều nhau
00:56:19Người ta gọi là đối song
00:56:21Hay là anti-parallel
00:56:22Vâng
00:56:22Cái bộ khung đường phosphat thì nằm bên ngoài
00:56:25Giống như là hai cái tay vịn của cầu thăng xoắn ấy
00:56:28Còn các base niter thì lại hướng vào bên trong
00:56:30Và chúng khớp nối với nhau
00:56:32Khớp nối như thế nào ạ
00:56:33Theo một quy tắc rất chặt chẽ
00:56:35A luôn bắt cặp với T bằng 2 liên kết hero
00:56:38Còn G thì luôn bắt cặp với C bằng 3 liên kết hero
00:56:41A, G, C có 3 liên kết
00:56:43Nhiều hơn A, T 1 liên kết
00:56:45Đúng rồi
00:56:46Nên nó bền hơn một chút
00:56:47Và cái sự bắt cặp bổ sung này
00:56:49Chính là chiều khóa
00:56:50Nó đảm bảo thông tin di truyền được nhân đôi
00:56:52Một cách cực kỳ chính xác khi tế bào phân chia
00:56:54Quá trình nhân đôi đó gọi là tự sao đúng không ạ
00:56:57Vâng
00:56:58Gọi là sự tự sao hay là replication
00:57:00Nó dùng các enzyme đặc biệt là DNA polymerase
00:57:04Để tạo ra bản sao
00:57:05Một mạch thì được tổng hợp liên tục
00:57:07Mạch kia thì hơi gián đoạn một chút
00:57:09Thành các đoạn okazaki
00:57:10Nhưng mà kết quả cuối cùng là 2 phân tử DNA giống hệt nhau
00:57:13Tuyệt vời
00:57:14Cái cấu trúc xoắn kép còn tạo ra các dạy lớn dạy nhỏ nữa thì phải
00:57:17Chính xác
00:57:18Đó là nơi mà các protein khác có thể tương tác với DNA
00:57:21Ừm
00:57:22Nếu DNA là cuốn sách hướng dẫn đồ sộ
00:57:24Bền vững
00:57:25Thì làm cách nào tế bào đọc và sử dụng thông tin đó
00:57:28Chắc là đây là lúc RNA vào cuộc
00:57:30Người họ hàng linh hoạt hơn của DNA
00:57:32Đúng thế ạ
00:57:33RNA thì thường chỉ có một mạch thôi
00:57:35Nó linh hoạt hơn nhiều
00:57:37Và có thể gấp lại thành nhiều hình dạng không gian phức tạp
00:57:39Nó cũng dùng đường ribose thay vì dioxiribose
00:57:43Và dùng base uracil
00:57:44U
00:57:45Thay cho thai min
00:57:46T
00:57:46À U thay T
00:57:47Vâng
00:57:48Và chính vì cấu trúc mạch đơn và cái đường ribose này
00:57:51Mà RNA thường kém bền hơn DNA
00:57:53Điều này lại phù hợp với vai trò của nó là mang thông tin tạm thời
00:57:56Hoặc là thực hiện các chức năng động hơn trong tế bào
00:57:59Vậy RNA có những loại chính nào?
00:58:01Và chúng làm những việc gì ạ?
00:58:02Có nhiều loại lắm
00:58:03Nhưng mà có 3 loại chính liên quan trực tiếp đến việc tổng hợp protein
00:58:06Đầu tiên là mRNA
00:58:08Tức là RNA thông tin
00:58:10M-R-N-A
00:58:11Nó giống như là một bản sao công thức được chép từ DNA trong nhân
00:58:15Rồi mang ra ngoài tế bào chất để làm khuôn tổng hợp protein
00:58:18Thông tin trên mRNA được đọc theo từng bộ 3 mã hóa
00:58:22Gọi là codon
00:58:23Codon?
00:58:24Ừm
00:58:24Rồi loại thứ 2
00:58:25Loại thứ 2 là T-RNA
00:58:27RNA vận chuyển
00:58:29Nó làm nhiệm vụ là chuyên trở đúng cái acid amine tương ứng đến ribosome
00:58:33Trên T-RNA có một bộ 3 gọi là anticodon
00:58:36Nó sẽ khớp bổ sung với codon trên mRNA
00:58:39Anticodon khớp với codon rất khớp nối
00:58:42Vâng, và loại thứ 3 là ARRN tức là RNA ribosome
00:58:46Nó là thành phần cấu tạo chính nên ribosome nhằm máy tổng hợp protein
00:58:50À, ARRN cấu tạo nên ribosome
00:58:53Đúng rồi, và điều thú vị là ARRN không chỉ cấu tạo thôi đâu
00:58:57Mà nó còn hoạt động như một enzyme nữa gọi là ribosome
00:59:00Nó xúc tác cho việc hình thành liên kết peptide để nối các acid amine lại thành chuỗi protein
00:59:05Ribosome, tức là ARRN-A cũng có thể làm enzyme
00:59:09Chính xác, ngoài ra còn có các loại RNA nhỏ khác
00:59:12Ví dụ như là microRNA hay miRNA
00:59:15Chúng đóng vai trò rất quan trọng trong việc điều hòa biểu hiện gen
00:59:18Tức là quyết định xem gen nào được bật hay tắt
00:59:21Thật là đa năng
00:59:22Vâng, sự đa năng của RNA
00:59:24Đặc biệt là khả năng vừa lưu trữ thông tin
00:59:26Dù là tạm thời
00:59:27Vừa có thể xúc tác phản ứng như RNA
00:59:29Đã dẫn đến một giả thuyết rất thấp dẫn gọi là thế giới RNA
00:59:33Thế giới RNA?
00:59:35Là sao ạ?
00:59:35À, giả thuyết này cho rằng có thể RNA mới là phân tử trung tâm của sự sống sơ khai trên trái đất
00:59:41Có trước cả DNA và protein cờ
00:59:43Vì nó làm được cả hai việc
00:59:44Quá thú vị
00:59:45Vậy ngoài những vai trò cốt lõi trong di truyền này
00:59:48Nucleotide còn có ống dụng náo khác không ạ?
00:59:50Có gì bất ngờ không?
00:59:52Ồ, có chứ ạ
00:59:52Rất quan trọng nữa là đằng khác
00:59:54Bản thân các nucleotide hoặc là dẫn xuất của chúng
00:59:57Lại có những vai trò thiết yếu khác
00:59:58Ví dụ điển hình nhất là ATP
01:00:00Adenosine 3-phosphate
01:00:02ATP, đồng tiền năng lượng của tế bào
01:00:04Chính xác, ATP và cả GTP nữa
01:00:07Quanozine 3-phosphate nữa
01:00:09Chúng là nguồn cung cấp năng lượng chính cho hầu hết các hoạt động sống của tế bào
01:00:13GTP còn ham gia vào việc truyền tín hiệu tế bào nữa
01:00:16Thông qua các G-protein
01:00:18Không chỉ là vật liệu di truyền
01:00:19Mà còn là năng lượng
01:00:21Vâng
01:00:21Và còn đáng kinh ngạc hơn nữa là cái khả năng bắt cập cực kỳ đặc hiệu
01:00:25A, T, Z, C của DNA
01:00:28Hiện đang được khai thác trong lĩnh vực công nghệ nano
01:00:30Công nghệ nano?
01:00:32Như thế nào ạ?
01:00:33Người ta dùng các đoạn DNA để tự lắp ráp thành các cấu trúc siêu nhỏ theo ý muốn
01:00:37Kỹ thuật đó gọi là DNA origami
01:00:40Thậm chí còn có hướng nghiên cứu phát triển máy tính phân tử dựa trên DNA nữa cơ
01:00:45Máy tính DNA nghe thật sự là tương lai
01:00:48Quả là một hành trình khám phá đáng kinh ngạc
01:00:51Từ những đơn vị nucleotide tưởng chừng đơn giản
01:00:54Vâng
01:00:54Chúng ta thấy được DNA với cấu trúc xoắn kép vô cùng bền vững
01:00:58Là kho lưu trữ thông tin di chuyển quý giá
01:01:00Rồi đến RNA thì lại linh hoạt
01:01:03Đảm nhiệm vô số vai trò trong việc đọc, dịch, điều hỏa thông tin
01:01:07Và cả xây dựng protein nữa
01:01:08Ngay cả những nucleotide đơn lẻ như ATP, GTP
01:01:13Cũng đóng vai trò là nguồn năng lượng sống còn
01:01:15Và là tiềm năng cho công nghệ tương lai
01:01:17Đúng vậy ạ
01:01:18Và tất cả những điều này có lẽ để lại cho chúng ta một câu hỏi khá thú vị để suy ngẫm thêm phải không?
01:01:23Vâng
01:01:23Đó là
01:01:24Làm thế nào mà cái sự khác biệt tưởng chừng như là nhỏ bé thôi
01:01:27Về cấu trúc ví dụ như độ bền của DNA so với cái tính linh hoạt của RNA
01:01:32Nó lại có thể hoàn hảo đến vậy cho những vai trò chuyên biệt của chúng
01:01:35Trong cái dòng chảy thông tin di chuyển phức tạp của sự sống
01:01:38Một câu hỏi rất hay
01:01:39Và xa hơn nữa
01:01:40Liệu cái việc chúng ta khai thác DNA cho việc lưu chữ dữ liệu khổng lồ
01:01:44Hay là tính toán phân tử
01:01:45Liệu nó có thực sự mở ra một kỳ nguyên công nghệ hoàn toàn mới cho nhân loại hay không?
01:01:50Đó là những điều rất đám để chúng ta tiếp tục khám phá