Category
📚
LearningTranscript
00:00Cesarstwo Rzymskie
00:30Cesarstwo rozciągało się na 6 milionów kilometrów kwadratowych na trzech kontynentach, od Brytanii na północy po Egipt na południu.
00:40Trudno uwierzyć, że wszystko zaczęło się od jednego miasta.
00:46Nazywam się Darius Aria, jestem archeologiem.
00:50W tej serii odkryjemy wspaniałe budowle, piękne krajobrazy, strategiczną organizację, prowincje i zasoby Rzymu.
01:00W tym odcinku zajmiemy się Hiszpanią rzymskich cesarzy i arabskich władców Andaluzji,
01:07Chorwacją, Adriatyckim Królestwem Soli i Morza oraz nad Dunajską Serbią, prawdziwym tyglem wojowników.
01:17Rzym, początki imperium.
01:25Rzym, na skraju imperium.
01:27O żyzne ziemie Półwyspu Iberyjskiego od starożytności po czasy renesansu konkurowali Celtowie, Rzymianie, Arabowie i różne chrześcijańskie królestwa.
01:45Pomimo, że późniejsze wieki przyniosły wiele zmian, Rzym odcisnął na Hiszpanii niezatarte piętno, a Hiszpania odcisnęła piętno na Rzymie jako ojczyzna pierwszych cesarzy spoza Italii.
02:00Były to czasy urbanizacji, inżynierii i eksploatowania naturalnych zasobów.
02:07Od złota po płynne złotoantyku, olej z oliwek.
02:13Trajan i Hadrian należą do najważniejszych rzymskich cesarzy.
02:19Za Trajana imperium osiągnęło maksymalny zasięg terytorialny.
02:24Hadrian znaczną część swojego panowania spędził podróżując po nim.
02:29Trajan parł na wschód.
02:32W Rzymie pozostawił po sobie wiele monumentów, forum, termy i kolumnę Trajana.
02:40Hadrian nie był wielkim zdobywcą, ale doskonałym administratorem.
02:46Znanym z szerokich zainteresowań intelektualnych, fascynacji grecką kulturą i podróży po całym imperium.
02:55W Rzymie wzniósł wspaniałe gmachy, w tym panteon.
02:59Obaj pochodzili z Hiszpanii.
03:03To istotne, bo był to pierwszy przypadek, gdy cesarz nie urodził się w Italii.
03:10Uświadomiono sobie wtedy, że cesarz może pochodzić z dowolnego miejsca w imperium.
03:15Ich pochodzenie z Hiszpanii miało sens.
03:23Była to kraina od dawna zromanizowana, z wieloma miejscowościami zamieszkanymi przez obywateli rzymskich.
03:30Pod koniec I wieku naszej ery cesarz Vespasian nadał obywatelstwo wszystkim swoim hiszpańskim poddanym.
03:38Świadczy to o uprzywilejowanej pozycji tej prowincji.
03:43Trajan urodził się tutaj w Italii.
04:03Hadrian prawdopodobnie też.
04:07Już wtedy było to ważne miasto ze sporym portem rzecznym,
04:11ale pod patronatem tych cesarzy urosło do znacznych rozmiarów i doznało wielkiej transformacji.
04:19Po upadku zachodniego cesarstwa miasta takie jak Italika zostały dosłownie rozebrane na części.
04:26Mimo to, podobnie jak Merida, Italika pozostaje przykładem miasta objętego patronatem przez najpotężniejszego człowieka w imperium.
04:40Jednym z najbardziej spektakularnych obiektów zachowanych w Italii jest amfiteatr z czasów Hadriana.
05:02Należący do największych w cesarstwie, mieścił do 30 tysięcy widzów.
05:07Miał wymiary 160 na 138 metrów.
05:12Znajduje się tu kaplica gladiatorów, oświęcona Nemezis, bogini zemsty.
05:17Gladiatorzy znajdowali się w hipogeum, czekające aż zwierzęta zostaną wyniesione ponad drewnianą arenę.
05:26Nadal widać nacięcia, gdzie mocowano deski, zakrywające tę pustą przestrzeń.
05:32Ta budowla świadczy o imperialnym rozmachu i finansowym wsparciu.
05:39W cesarstwie wszystko jest możliwe, gdy patronuje Wam sam cesarz.
05:44W III wieku naszej ery los przestał sprzyjać Italice.
06:00Z powodu zamulenia rzeki miasto zostało odcięte od handlu, utraciło dostęp do wybrzeża, a przez to do reszty imperium.
06:08Utraciło również patronat cesarza.
06:11Od koniec starożytności zostało zupełnie opuszczone.
06:15Wydobywano tu kamień dla sąsiedniej Sewilii i uprawiano ziemię.
06:21W efekcie znaczna część miasta przetrwała w niezmienionym kształcie.
06:27Jest to skarbiec wiedzy o miejscu narodzin cesarzy oraz doskonały przykład miasta objętego imperialnym patronatem.
06:35Możemy teraz podziwiać jego odsłonięte ruiny.
06:52W tych górach znajduje się złoto.
06:58Ten przepiękny, przetworzony przez człowieka teren stanowił ważne źródło złota dla państwa rzymskiego.
07:05Znajduję się na północnym zachodzie prowincji Hiszpania-Tarracońska, gdzie przez 300 lat władzy cesarskiej 250 kopalń wydobyło 250 ton złota.
07:20Największe wrażenie robi dawna kopalnia w Las Madulas, wpisana na listę światowego dziedzictwa kulturowego.
07:27Wydobyto tu 11 ton złota, przemieszczając 100 milionów metrów sześciennych skał.
07:35Teraz możemy się dowiedzieć, jak tego dokonano.
07:37Wędrówka przez tunele w Las Madulas to niezwykła przygoda.
07:58Trudno sobie wyobrazić, ile pracy wymagało wydrążenie niezliczonej liczby chodników.
08:06Żelaznymi narzędziami przebijano się przez grunt zawierający żwir, kamienie i wielkie głazy.
08:14Wydobycie złota jest niezwykle pracochłonne.
08:16Za każdą rzymską złotą monetą stała wiedza inżynieryjna oraz praca robotników, których było nawet 10 tysięcy.
08:39Z początku zapewne głównie niewolników.
08:43Te kopalnie napędzały gospodarkę Hiszpanii, a gospodarkę całego imperium pozwoliły oprzeć na standardzie złota.
09:04To złoto umożliwiło Rzymowi podbój Brytanii i dalszy wzrost potęgi cesarstwa.
09:11Rzymianie wysoko cenili metale szlachetne.
09:16Dostęp do nich ułatwiał handel, pozwalał rozwijać gospodarkę i wojsko.
09:22Gdy Brytania znalazła się pod kontrolą Rzymu, wzrosły dochody z handlu oraz prestiż rzymskich polityków i dowódców.
09:29Rzym odcisnął na Wielkiej Brytanii piętno w wielu obszarach.
09:38Od urbanizacji, poprzez technologię, rolnictwo, po system dróg.
09:43Rdzenni celtyccy mieszkańcy zetknęli się z kulturą rzymską, w tym sztuką, literaturą, a później chrześcijaństwo stało się tu dominującą religią.
09:52Rzymianie przynieśli tu także nowoczesne rozwiązania inżynieryjne.
09:58Beton, łuki, akwedukty.
10:00Świadectwem potęgi i ambicji starożytnego Rzymu jest Wał Hadriana, długi na 117 kilometrów w ciągu mocnej.
10:08Wzniesiony na początku II wieku za cesarza Hadriana, wyznaczał północną granicę cesarstwa i bronił jej przed inwazją wrogi w plemię.
10:20W twierdzach, fortach i strażnicach stacjonowali żołnierze, którzy strzegli i bronili granicy.
10:28Pomimo imponujących rozmiarów, Wał Hadriana nie był w stanie powstrzymać wszystkich napastników.
10:38Przez wieki poddawano go naprawom i modyfikacjom.
10:42Gdy na początku V wieku naszej ery Rzymianie wycofali się z Brytanii, Wał Hadriana został opuszczony.
10:50Pomimo to jego fragmenty wciąż stanowią pamiątkę po cesarstwie oraz świadczą o jego wpływie na krajobraz i historię Wielkiej Brytanii.
11:04Wracamy do Hiszpanii i udajemy się na południe do Kordoby, pierwotnie osady Iberów zajętej przez Rzymian podczas II wojny punickiej.
11:14W 152 roku p.n.e. powstała tu rzymska kolonia Patrycja.
11:21Oktawian August na nowo zasiedlił miasto i uczynił je stolicą prowincji Betyki.
11:28O dziś dzień widać tu rzymskie pozostałości.
11:31Rozsiane po mieście grobowce, wielką centralną świątynię i imponujący most przez Guadalquivir.
11:44Obecnie ma on ponad 300 metrów długości.
11:49Prawdopodobnie zastąpił wcześniejszy drewniany most stanowiący część Via Augusta drogi wiodącej do nadmorskiego Gades.
11:57Na początku VIII wieku Arabowie odbudowali zrujnowany most.
12:01Za czasów dynastii Almohadów w XII wieku powstała tu Torre de la Calahorra.
12:11O drugiej stronie mostu w XVI wieku wzniesiono bramę mostową, upamiętniającą wizytę króla Filipa II.
12:19Odbudowa Kordoby przez Arabów świadczy, że po okresie rzymskim miasto zachowało swoje znaczenie zarówno pod panowaniem wizygotów, jak Arabów, którzy w 716 roku przenieśli tu z Cevili stolice prowincji.
12:38Imponujące rzymskie miasto z jego układem urbanistycznym i gotowym budulcem stanowiło punkt wyjścia dla setek lat rozwoju pod arabskim panowaniem.
12:47Kordoba urosła do miasta liczącego kilkaset tysięcy mieszkańców.
12:56Liczba meczetów i pałaców wzniesionych przez ponad 200 lat prosperity i pokoju robi wrażenie.
13:02Skąd taki impuls rozwojowy?
13:05Gospodarka Kordoby opierała się na produkcji wyrobów od ceramicznych płytek poprzez wyroby metalowe i skórzane do tekstylia jak jedwa i bawełna oraz na rolnictwie.
13:17Kordoba była ośrodkiem politycznym, ale również naukowym, z niezliczonymi bibliotekami i akademiami.
13:25Poziomu medycyny, nauk ścisłych, matematyki i botaniki mogła pozazdrościć jej cała Europa.
13:31W takim otoczeniu pod koniec VIII wieku Abd al-Rahman wzniósł potężny meczet, jeden z najwspanialszych przykładów zachodniej architektury islamu.
13:44Zawiera elementy wizygockie, rzymskie i muzułmańskie.
13:50W X wieku meczet został rozbudowany i upiększony.
13:54Po chrześcijańskiej rekonkwiście został przekształcony w kościół, a w XVI wieku dodano kolejne zdobienia.
14:01Warto przyjrzeć się tym unikalnym detalom.
14:13Był to śmiało zaprojektowany meczet.
14:16Wyższy od niego był jedynie meczet w Mekce.
14:19Po raz pierwszy do podparcia dachu wykorzystano dwa rzędy łuków.
14:24To rozwiązanie mogło zostać zainspirowane przez dawne cuda architektury hiszpańskiej, jak akwedukt w Meridzie.
14:32Podobnie było z zastosowaniem mieszanego budulca, cegły i kamienia, jak w architekturze Rzymian i wizygotów.
14:39Meczet wzniesiono w eksperymentalnym stylu zachodniego islamu, który wywarł wpływ na późniejszą sztukę Hiszpanii.
14:49Dalej na południe znajduje się Sywila, starożytny Hispalis.
15:00Położona w pobliżu Italii, posiadała port rzeczny nad Guadalquivirem, założony w czasach Octaviana Augusta.
15:09Miasto rozkwitało jako ośrodek handlu i produkcji.
15:14W V wieku Hiszpanie dotknęły kolejne germańskie najazdy.
15:18Hispalis zostało zdobyte najpierw przez wandalów, potem przez swebów, a na końcu przez wizygotów.
15:26W 711 roku trafiło w ręce Umayjadów i przez krótki czas stanowiło stolicę ich nowego imperium, Al-Andalus.
15:35Potem pozostawało ważnym ośrodkiem gospodarczym.
15:38W 1248 roku zdobył je Ferdynand Kastylijski i przywrócił chrześcijaństwo.
15:47Sywila przeszła kolejną transformację, ale ślady rzymskich i arabskich rządów pozostały do dziś.
15:53Okres rzymskiego panowania odcisnął swoje piętno również na Egipcie, który stał się rzymską prowincją po pokonaniu Kleopatry i Marka Antoniusza przez Octaviana, później zwanego Augustem.
16:14W bitwie pod Akcjum.
16:18Rzymskie wpływy w Egipcie były silne i wielorakie.
16:22Rzymska architektura, język i religia przenikały do egipskiego społeczeństwa.
16:28Świątynia Hathor w Denderze została w okresie rzymskim rozbudowana i zmodyfikowana.
16:34Na jej reliefach znalazły się wizerunki cesarzy rzymskich.
16:37W Aleksandrii zachowały się rzymskie zabytki takie jak kolumna Pompejusza oraz rzymski Odeon.
16:44Przypominająca teatr budowla, w której odbywały się koncerty i zgromadzenia.
16:50Można dostrzec podobieństwa do rzymskiego teatru Marcellusa.
16:55Rzymski amfiteatr mieszczący tysiące widzów służył rozrywce.
17:00Choć nieco różne pod względem konstrukcji i przeznaczenia, koloseum w Rzymie również służyło walkom gladiatorów, polowaniu na dzikie zwierzęta i publicznym widowiskom.
17:11W pierwszym wieku naszej ery w Egipcie zaczęło szerzyć się chrześcijaństwo.
17:17Wspólnoty powstawały w Aleksandrii i innych miastach.
17:22Potem przyszła budowa kościołów, zakładanie chrześcijańskich instytucji oraz włączanie chrześcijańskich symboli i praktyk do życia publicznego.
17:31Pierwszym cesarzem, który nawrócił się na chrześcijaństwo był Konstantyn Wielki, pomimo, że jego poprzednik Dioklecjan, panujący w latach 284-305, prześladował chrześcijan.
17:45Przenieśmy się do Chorwacji na wybrzeże Adriatyku, gdzie urodził się Dioklecjan.
17:55Wybrzeże Dalmacji jest piękne i skaliste, a morze usiane jest tysiącem wysp.
18:08To serce starożytnej Illirii.
18:11Te z trudem wywalczone ziemie podbite przez Oktawiana Augusta i Tyberiusza stały się ważną częścią cesarstwa.
18:18W trzecim wieku naszej ery narodził się tu jeden z jego najwybitniejszych władców, Dioklecjan, którego działania wywarły trwały wpływ na całe Imperium.
18:32Jego spuścizna została częściowo utracona w wyniku rozkwitu chrześcijaństwa, załamania się Imperium i napływu Słowian.
18:41Illirowie zamieszkiwali zachodnie Bałkany wzdłuż Adriatyku.
18:50Różnili się od Greków.
18:52Mówili językiem zbliżonym do wenetyjskiego, preromańskiego języka z północnej Italii.
18:59Tworzyli państwa dysponujące znacznymi flotami, które zagrażały Rzymowi.
19:04Doszło do serii wojen iliryjskich z lat 229-167 p.n.e.
19:11zakończonej zwycięstwem Rzymu.
19:14Wybrzeże Illirii nie różniło się od reszty wybrzeża Adriatyku, ale tereny w głębi lądu były trudne do zdobycia.
19:22Rzym kontrolował obszar przybrzeżny poprzez objęte protektoratem republiki, ale najazdy i napady pirackie trwały aż do końca Republiki Rzymskiej.
19:32Przez dwa wieki o te ziemie toczyły się zacięte walki.
19:37Obok iliryjskich i greckich osad powstały rzymskie miasta jak Salona.
19:42Przybysze z Italii zadomowili się na dobre.
19:45W okresie wojen domowych Juliusz Cezar walczył przeciw Illirom.
19:55Następnie wyznaczył Solonę na stolicy prowincji i dodał własne imię do nazwy miasta.
20:02Salona leży nad rzeką Jadro, wpadającą do Adriatyku.
20:06Po dziś dzień można oglądać ruiny tego rozległego miasta.
20:09Dopiero Oktawian August pokonał Illirów i w 27 roku p.n.e. stworzył nową prowincję Illiricum ze stolicą w Salonie.
20:21Kilkadziesiąt lat później wybuchło powstanie.
20:23Pod koniec swojego panowania Oktawian wysłał Tyberiusza, który ostatecznie pokonał premiona iliryjskie, w tym Dalmatów,
20:32i wygrał wojnę zwaną od imion przywódców Bellum Batonianum.
20:36Podzielił Illiricum na dwie prowincje, Dalmację na południu i Pannonię na północy, na terenach współczesnej Serbii.
21:01Oto twierdza o fundamentalnym znaczeniu w historii Dalmacji.
21:06Należała do Illirów, następnie do Rzymian, którzy nazwali ją Andetrium.
21:12Później nosiła nazwę Klausura, a ostatecznie Klis.
21:16Każdy chciał kontrolować to kluczowe połączenie między wybrzeżem a resztą Dalmacji.
21:23Twierdza pojawiła się w serialu Gra o Tron.
21:26Ma w sobie coś nieziemskiego i unikalnego.
21:30Splitt to jedno z najważniejszych miast w południowej Chorwacji.
21:51Dioklecjan objął rządy w 284 roku po wielu cesarzach, którzy szybko kończyli życie, nie potrafiąc przejąć pełnej kontroli nad imperium
22:06i poradzić sobie z nieszczelnymi granicami, najazdami, rewoltami i konfliktami politycznymi.
22:11Dioklecjan przywrócił stabilność i pokój, których imperium nie zaznało od 50 lat.
22:19Było to okupione wysiłkiem i krwią, ale na tym polegała Paks Romana, ustanowiona jeszcze przez Oktawiana Augusta.
22:27Cesarstwo się zmieniło.
22:30Dioklecjan zabił rywali, wygrał wojnę i ustanowił system, gdzie rządził wraz z podległymi mu współcesarzami.
22:36Nie była to jak wcześniej współwładza ojca z synem, ale ze starannie dobranymi generałami, wysłanymi do nowych stolic takich jak Syrminum, Nikomedia, Mediolan i Trevira.
22:52Usiłował zwalczyć galopującą inflację dyktem o cenach maksymalnych.
22:57Był to śmiały dokument, ale nie odniosł skutku.
22:59W 303 roku rozpoczął wielkie prześladowania mające powstrzymać eksplozję chrześcijaństwa, które już dawno zakorzeniło się w cesarstwie rzymskim.
23:10Była to krwawa, ale nieudana próba zachowania tradycyjnej rzymskiej religii.
23:16Po wyznaczeniu następców Dioklecjan ustąpił i osiadł w tej nowo zbudowanej nadmorskiej wilni.
23:23Jej stojące po dziś dzień mury robią wielkie wrażenie.
23:30Jako syn tej ziemi Dioklecjan powrócił do domu.
23:35Ostatnie lata życia spędził kilka kilometrów od Solony, w której się urodził.
23:41Budowa tej rezydencji w latach 295-305 wiele zmieniła.
23:53Willa ma wymiary w przybliżeniu 200 na 200 metrów.
24:02Przyrównuje się ją do kastru, czyli obozu wojskowego.
24:07Minęły już czasy cesarskiego pałacu na Palatynie, w pobliżu Circus Maximus.
24:12To coś nowego.
24:14Warowna willa z imponującymi wieżami, bramami i wysokimi murami.
24:20To wszystko było na pokaz, bo w czasach Dioklecjana nie było to wrogie terytorium,
24:28a ta lokalizacja nie należała do strategicznych.
24:31Chodziło o coś innego.
24:35Historycy architektury dostrzegają tu elementy zaczerpnięte z pałaców z greckiego wschodu
24:41oraz należących do perskich sasanidów, których Dioklecjan pokonał pod koniec III wieku.
24:50Przyjrzyjmy się tej architekturze.
24:52Kilka stopni w dół i znajdujemy się w westybulu otoczonym granitowymi oraz marmurowymi,
25:07sprowadzonymi z Grecji kolumnami.
25:09Są tu nawet egipskie sfinksy.
25:12Od wschodu mamy mauzoleum Dioklecjana,
25:15a od zachodu świątyni Jowisza.
25:18Następnie kierujemy się na południe.
25:19Wschody prowadzą nas ku fasadzie przywodzącej na myśl świątynię.
25:26To znak, że wchodzimy do ważnego gmachu.
25:29Znajdujemy się w przypominającym panteon budynku,
25:32prawdopodobnie cesarskiej sali audiencyjnej.
25:36Dalej znajdowały się luksusowe apartamenty Dioklecjana z widokiem na morze.
25:40Po wschodniej stronie znajduje się mauzoleum Dioklecjana,
25:51który promował koncepcję władcy jako bóstwa na ziemi.
25:55Gdy zmarł w 311 roku, został tu pochowany i uwieczniony jako nieśmiertelny.
26:01Przed śmiercią był świadkiem, jak rozpada się wprowadzony przez niego tetrachiczny system rządów,
26:17ale nigdy nie powrócił do życia publicznego,
26:20by zakończyć nieporozumienia i walki wewnętrzne.
26:23Jest w tym pewna ironia.
26:32Dioklecjana zajął się projektowaniem swojej wymarzonej willi.
26:37Zrzucił z siebie ciężar cesarskich obowiązków,
26:40a jego celem była nieśmiertelność we własnym mauzoleum.
26:46Tymczasem już w VII wieku przekształcono je w kościół św. Domniona, patrona Salony.
26:53Po jej zniszczeniu przez awarów, jej mieszkańcy przenieśli się tutaj,
26:58zbudowali miasto i urządzili tu katedrę.
27:01W XIII wieku dodano tę imponującą dzwonnicę.
27:06Zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz, przekształconego w katedrę mauzoleum,
27:11możemy podziwiać oryginalną architekturę z czasów Dioklecjana.
27:15Kolumnady, płaskorzeźby i inne detale
27:18przypominają budowle wzniesione w tym samym czasie w Rzymie,
27:23na przykład termy Dioklecjana.
27:24Przez resztę czasów starożytnych pałac Dioklecjana pełnił funkcję cesarskiej rezydencji.
27:43W VII wieku, gdy awarowie i Słowianie złupili i spustoszyli Salony,
27:50uchodźcy zajęli tę warowną wizę.
27:53Stała się ona zalążkiem miasta, które później nazwano Splitem.
27:58Oto dziedzictwo Dioklecjana, tutejszego chłopaka, który został cesarzem
28:02i ocalił stojące na krawędzi zagłady imperium.
28:05To niezwykłe dokonanie konstrukcyjne i architektoniczne
28:10zapewniło trwałe fundamenty dla nowego, średniowiecznego miasta.
28:24Kierujemy się na południe do Dubrownika, dawnej Raguzzy.
28:29Otaczają go nienaruszone mury.
28:31Patrząc na nie, łatwo uwierzyć, że miasto stanowiło morską potęgę na Adriatyku.
28:37Podobnie jak Split, założyli je uchodźcy z pobliskiego rzymskiego miasta,
28:43w tym wypadku Epidaurum, najechanego przez Słowian w VII wieku naszej ery.
28:50Raguzza połączyła się z pobliską wioską, gdy zasypano bagnisty przesnyk.
28:56Na jego miejscu powstała główna ulica nazywana Stradunem,
28:59licząca 300 metrów łącząca zachodnią bramę Pile
29:03ze wschodnią bramą Escaria.
29:07Przy obu bramach stoją XV-wieczne fontanny.
29:16Potęga Raguzzy brała się z morza.
29:19Dysponowała silną flotą, podobnie jak Wenecja.
29:22Wszystko zaczęło się po upadku Cesarstwa Rzymskiego,
29:27gdy Morze Śródziemne przestało być Mare Nostrum, naszym morzem.
29:32Zaczęli na nim dominować seraceńscy piraci.
29:35Rozwinęły się włoskie miasta, które posiadały silne floty,
29:38jak Wenecja, Genua, Pisa i Ancona.
29:41Raguzza miała kontakty z Cesarstwem Bizantyńskim,
29:47z początku obecnym na zachodzie, w Rawennie,
29:50a potem bezpośrednio z Konstantynopolem.
29:53Później handlowała z Imperium Osmańskim.
29:57Następnie weszła w sojusz z Anconą,
29:59żeby przeciwstawić się rosnącej potędze Wenecji,
30:02która w końcu w XIII i XIV wieku zdominowała Raguzzę.
30:06Później Raguzza odzyskała niezależność
30:11i utrzymała ją do 1808 roku,
30:14serpiąc bogactwo i siłę z morza.
30:25Miasto, jego główna droga i port
30:28były chronione przez dwukilometrowe mury obronne,
30:31budowane i przebudowywane od XII do XVIII wieku.
30:36To jeden z najlepiej zachowanych
30:38średniowiecznych systemów murów obronnych na świecie.
30:43Współczesny Dubrownik,
30:45tętniący życiem i dumny ze swojej historii,
30:48zawiera ślady związków z Cesarstwem Rzymskim,
30:51z Bizancją, Wenecją i Osmanami.
30:54W 1667 roku dotknęło go trzęsienie ziemi,
30:58a potem uległ zniszczeniom
31:00podczas wojen napoleońskich
31:02i został wcielony do Cesarstwa Austrii.
31:06Pomimo to został odbudowany,
31:07a jego historia ocalona.
31:10Na nowo wzniesiono dzwonnicy,
31:12odnowiono kościoły.
31:13Zadziwia świat autentycznością.
31:16Pojawia się w filmach i serialach,
31:18w tym w grze o tron.
31:20Można tu doświadczyć jego bogatej historii.
31:23Oprócz murów stworzono
31:28cały system wież i osobnych fortów,
31:32w tym Fort Lovrienac.
31:37Także poza miastem znajdowały się
31:39placówki kontrolowane przez Raguzę,
31:42istniejące do tej pory.
31:4415 kilometrów na południe
31:56od Dubrownika leży
31:57Caftat,
31:58starożytny Epidaurus,
32:00założony w VI wieku przed naszą erą
32:02jako grecka kolonia.
32:05Po podboju w 228 roku przed naszą erą
32:08Rzymianie zmienili jego nazwę
32:10na Epidaurum,
32:12miasto należące do prowincji Dalmaty,
32:14odgrywało ważną rolę
32:16na wybrzeżu Adriatyku.
32:18Caftat dał początek Raguzie.
32:22Jego mieszkańcy uciekli do miejsca,
32:25które bardziej nadawało się
32:26do obrony w niebezpiecznych czasach
32:28po upadku cesarstwa rzymskiego.
32:32Poza Lokrum i Caftatem,
32:33Raguza miała jeszcze inne posiadłości,
32:35na których utrzymanie
32:37nie szczędziła wysiłków ani pieniędzy.
32:44Należał do nich Ston,
32:49miasto na półwyspę Peliesiads.
32:57Pierwotnie te ziemie wraz
33:00z po dziś dzień istniejącymi salinami
33:03kontrolowali Ilirowie.
33:05Już w początkach Rzymu
33:07powstała Via Salaria,
33:08droga solna prowadząca do
33:10Ostia Antica,
33:11ujścia Tybru.
33:13Sól stanowiła ważny towar
33:15zarówno dla Rzymian,
33:17jak i dla Ilirów
33:18i mieszkańców Raguzzy.
33:25Był to cenny majątek,
33:28więc już w XIV wieku
33:30Raguza zbudowała w poprzek
33:32półwyspu długie mury obronne,
33:34żeby chronić saliny.
33:37Sól osiągała wysokie ceny
33:39w całym obszarze śródziemnomorskim.
33:51Starożytni Ilirowie
33:53oraz greccy koloniści
33:54ustąpili miejsca Rzymianom
33:56po długich, zaciętych zmaganiach.
33:59Poprzez handel, drogi
34:00i urbanizację
34:01ten obszar stał się częścią imperium.
34:04Ta piękna, skalista ziemia
34:06zrodziła przez wieki
34:07niezliczonych rzymskich żołnierzy,
34:09w tym Dioklecjana,
34:11którego dziedzictwem
34:12jest wspaniała nadmorska willa,
34:15która dała początek splitowi.
34:25Podzielone cesarstwo
34:27w końcu ustąpiło z tych ziem
34:29pod naporem wojowniczych
34:30awarów i Słowian.
34:33W tych burzliwych czasach
34:34na ruinach rzymskich miast
34:36wyrosła potęga gospodarcza
34:38rywalizująca z Wenecją,
34:40czyli Ragusa,
34:41najpierw handlująca z Bizancją,
34:43potem z Osmanami.
34:46Wybrzeże Dalmacji
34:47to ziemia od zawsze
34:48związana z morzem i solą,
34:50pamiętająca Rzymian
34:52i starożytnych Ilirów.
35:00Z Chorwacji udajemy się do Serbii.
35:07Z tego regionu pochodziło
35:08więcej cesarzy
35:10niż z jakiejkolwiek innej prowincji.
35:13Urodziło się tu 18 cesarzy,
35:15w tym Aurelian, Jowian i Justynian.
35:26Oto rekonstrukcja fortu
35:28w Winimacjum.
35:29Były one powszechnym widokiem
35:32w obecnej Serbii,
35:34na granicy między
35:35światem rzymskim
35:36a światem barbarzyńców.
35:38Były to rubieże imperium.
35:41Te ziemie na północy
35:44nigdy nie były tak zamożne
35:45jak wybrzeże Adriatyku.
35:47Urbanizacja nie przychodziła tak łatwo.
35:50Miasta były znacznie mniejsze
35:52ze względu na niestabilne otoczenie.
35:55Rzymianie utrzymywali tu
35:56głównie placówki militarnych.
35:58Pozyskiwano tu zboże i metale,
36:01a przez miasta przechodziły
36:02ważne szlaki handlowe i komunikacyjne.
36:05Ale głównym zadaniem tych obszarów
36:07było stanie na straży cesarstwa.
36:10Ze względu na swoje strategiczne położenie
36:17Dunaj odgrywał w starożytności
36:19wielką rolę,
36:20długi na niemal
36:21trzy tysiące kilometrów,
36:24płynący z obszaru dzisiejszych Niemiec
36:25do Morza Czarnego,
36:27stanowił naturalną granicę
36:28między cesarstwem
36:30a ziemiami sąsiadów,
36:31na przykład plemion germańskich.
36:33Rzymianie wykorzystywali Dunaj jako zaporę,
36:41wzdłuż której budowali
36:42forty, drogi i placówki wojskowe
36:44strzegące przed inwazjami.
36:46Rzeka służyła jako kluczowa
36:48arteria komunikacyjna,
36:50ułatwiająca transport towarów i żołnierzy
36:52pomiędzy wschodnimi
36:54a zachodnimi prowincjami.
36:57Krótszą, ale równie ważną rzeką graniczną
37:00był Ren, na północnym wschodzie
37:02odgradzający cesarstwo
37:04od plemion germańskich.
37:08Strategiczne znaczenie Renu
37:10wynika z jego bliskości
37:11do kluczowych rzymskich terytoriów
37:14Galii, czyli współczesnej Francji
37:16oraz Germanii Dolnej,
37:18położonej na terenach
37:20należących obecnie do Holandii,
37:22Belgii i Niemiec.
37:23Ren stanowił naturalną
37:31linię obrony cesarstwa rzymskiego,
37:33a wojskowe umocnienia
37:34na jego brzegach
37:36chroniły przed germańskimi
37:37najazdami.
37:39Zarówno Dunaj jak Ren
37:41odgrywały ważną rolę
37:42w strategii obronnej Rzymu.
37:46Niektóre z największych sukcesów
37:48oraz najdotkliwszych klęsk Rzymian
37:50były związane z Dunajem.
37:53W pierwszej fazie wojny
38:01dackiej Trajana
38:02w latach 101-102
38:03naszej ery
38:04jego wojska pokonały rzekę
38:06po pontonowym moście
38:08uwiecznionym na dole
38:10kolumny Trajana,
38:11będącej kroniką tych wojen.
38:14Dalej widzimy most
38:15skonstruowany podczas przygotowań
38:17do drugiej wojny
38:18toczonej w latach 105-106.
38:21Zbudował go w latach
38:22103-105
38:23sławny architekt
38:25Apollodorus z Damaszku.
38:28Był to najdłuższy most
38:30skonstruowany przez Rzymian.
38:40Znajduje się przy moście Trajana,
38:43prawdopodobnie najsłynniejszym moście
38:45z czasów Cesarstwa Rzymskiego,
38:47na pewno najdłuższym.
38:49Prowadził z terenów współczesnej Serbii
38:52do starożytnej Dacji,
38:54czyli dzisiejszej Rumunii.
38:55Był długi na ponad kilometr.
39:02Filary wyrastające z głębi Dunaju
39:05miały po 20 metrów wysokości
39:08i 14 metrów szerokości.
39:10Było ich aż 20.
39:13Ta potężna konstrukcja
39:14była wykonana
39:15między innymi z opus
39:17cementicum,
39:18starożytnego betonu
39:20wymyślonego przez Rzymian,
39:22do którego dodawano popiół
39:25pocolanowy z Włoch.
39:27To bardzo wytrzymały materiał,
39:29dlatego fragmenty mostu
39:31przetrwały do dziś.
39:32Otwarte równiny Serbii
39:47idealnie nadawały się
39:48na wojskowe manewry.
39:50Rzymianie założyli tu
39:52warowny obóz wojskowy
39:53w iminacjum.
39:55Miasto, które z niego wyrosło,
39:57zostało później stolicą
39:58prowincji Mezia Górna.
40:00Liczyło 40 tysięcy mieszkańców,
40:03a przy powierzchni
40:04450 hektarów
40:06należało do największych
40:08na rzymskich Bałkanach.
40:11Wykopaliska objęły
40:12dopiero 5% jego obszaru.
40:21Obóz wojskowy w iminacjum
40:23został założony
40:24przez Octaviana Augusta.
40:26W 52 roku naszej ery
40:28cesarz Klaudiusz ulokował tu
40:30Legion VII Klaudia.
40:32Za czasów Hadriana
40:34w iminacjum stało się
40:35municypium dającym
40:37obywatelstwo rzymskim mieszkańcom,
40:39a za Gordiana
40:41otrzymało status kolonii.
40:43Było to całkiem duże miasto.
40:45Stacjonowało tu 6 tysięcy żołnierzy,
40:47było 30-40 tysięcy mieszkańców.
40:51Makieta uświadamia nam
40:53rozmiary miasta.
40:55Fora, bazyliki, portyki
40:56i oczywiście liczne termy,
40:58jak te,
40:59zasilane wodą z akweduktu.
41:02Można się było poczuć,
41:03jak w Rzymie.
41:07Żołnierze, obywatele
41:08i obcokrajowcy
41:09mogli korzystać
41:11z wszelkich udogodnień.
41:12Działa się tu historia.
41:17Ryan miał tu kwaterę
41:19podczas wojen dackich.
41:20Marek Aureliusz
41:22przybył tu w trakcie
41:23wojen markomańskich.
41:25Cesarz Septemius Sever
41:27ogłosił tu syna
41:29swoim następcą
41:30i nadał mu tytuł Cezara.
41:32Była to ważna deklaracja
41:34wygłoszona
41:34w strategicznym miejscu.
41:38Cesarz Dioklecjan
41:40stacjonował tu,
41:41gdy szykował się
41:42do zwycięskiej bitwy
41:43z Karynusem
41:45w dolinie rzeki Morawy
41:46kilkanaście kilometrów stąd.
41:49W 382 roku
41:51pod koniec katastrofalnej wojny
41:53odbyło się tu spotkanie
41:54cesarzy Teodosiusza
41:55i Gracjana,
41:57co po raz kolejny
41:58dowiodło
41:59militarnego
41:59i strategicznego znaczenia
42:01w iminacjum.
42:03Podczas wojen
42:04iliryjskich
42:05Rzymianie
42:05zajęli również
42:06to strategicznie
42:07położone miejsce.
42:08Na zboczu
42:11wzgórza
42:12zbudowali
42:12warowny obóz,
42:13który nazwali
42:14Singidunum,
42:15lecz jedno z najważniejszych
42:18stanowisk
42:18z czasów rzymskich
42:19znajduje się
42:20w sremskiej
42:21Mitrowicy.
42:23Starożytne
42:24Sirminum
42:24leżało
42:26w Panonie,
42:2670 km
42:27na północny
42:28zachód od Belgradu
42:29nad rzeką Sawą.
42:32Już w IV wieku
42:33przed naszą erą
42:34mieszkali tu
42:35i Mirowie,
42:36następnie
42:36Skordyskowie,
42:37a w końcu
42:38za czasów Oktawiana
42:39miasto
42:40zajęli Rzymianie.
42:43Stało się
42:43stolicą
42:44Dolnej Panonii,
42:45a jego populacja
42:46wzrosła do
42:47co najmniej
42:48100 tysięcy
42:49ze względu
42:49na strategiczne
42:50położenie.
42:54Gdy Dioklecjan
42:55ustanowił
42:56władzę
42:57czterech cesarzy
42:58zwaną
42:58Tetrarchią,
42:59zdecydował,
43:00że odtąd
43:01Imperium
43:02będzie miało
43:02cztery stolice.
43:03Rzym
43:04na zawsze
43:05utracił
43:06swoją
43:06wyjątkową
43:07pozycję.
43:08Sirminum
43:08obok
43:09Nicomedii,
43:10Mediolanu
43:10i Trewiru
43:11stało się
43:12siedzibą
43:12wielu ważnych
43:13cesarzy,
43:14w tym Dioplecjana,
43:15Konstantyna Wielkiego,
43:16Licyniusza
43:17i Konstacjusza II.
43:25Przez lata
43:26cząstkowe
43:27odkrycia
43:27dawały
43:28pewne pojęcie
43:29o dawnej
43:29wspaniałości
43:30tego miasta,
43:31a w pełni
43:32pozwoliło
43:33ją sobie
43:33uświadomić
43:34przypadkowe
43:35odnalezienie
43:35tej budowli.
43:38W 2009
43:39roku
43:39nakryto ją
43:40współczesnym
43:41dachem.
43:42To fragment
43:43Pałacu Cesarskiego
43:44w Sirmium.
43:46Wiele się
43:46tu wydarzyło.
43:49Stacjonował
43:49tu Trajan
43:50podczas
43:50wojen
43:51dachskich.
43:52Marek
43:53Aureliusz
43:53przebywał
43:54tu
43:54podczas
43:55wojen
43:55markomańskich.
43:57Tutaj
43:57napisał
43:58swoje
43:58rozmyślania
43:59i najprawdopodobniej
44:00tutaj
44:01zmarł
44:0118 marca
44:02180 roku.
44:19Najbardziej
44:20uderza fakt,
44:21że tutaj
44:21lub w pobliżu
44:22narodziło się
44:23w III wieku
44:23naszej ery
44:24co najmniej
44:25dziesięciu
44:26cesarzy.
44:27Deciusz
44:27i jego synowie,
44:28Klaudiusz II,
44:29pogromca gotów,
44:30jego brat
44:31Quintillus
44:32i wielu innych.
44:45Leżące
44:45nad Dunajem
44:46stanowiącym
44:47jedną z
44:47najbardziej
44:48zapalnych
44:49granic
44:49cesarstwa,
44:51ziemie
44:51współczesnej
44:52Serbii
44:52odgrywały
44:53przez wieki
44:53kluczową rolę
44:54w kwestiach
44:55wojskowych
44:55i logistycznych.
44:57Ruiny
44:57Wiminacjum,
44:59Singidunum,
45:00Sirmium
45:01oraz Mostu Trajana
45:02stanowią
45:03materialne świadectwo
45:05rzymskiej potęgi.
45:07Trudne realia
45:08pogranicza
45:08zagrożonego
45:09atakami
45:10i inwazją
45:11zrodziły
45:11cesarzy
45:12nowego rodzaju,
45:13którzy lepiej
45:14odnajdowali się
45:15daleko
45:15od ośrodków
45:16wyrafinowanej
45:16kultury,
45:17takich jak
45:17Rzym,
45:18Trewir,
45:18Nikomedia
45:19i Italika.
45:20Na pograniczu
45:26cesarz
45:26był
45:26silnie
45:27związany
45:27z armią,
45:29zwłaszcza
45:29w okresie
45:30kryzysu
45:30III wieku.
45:36W tych
45:37trudnych chwilach
45:38lokalni
45:39dowódcy,
45:40którzy sięgali
45:40po władzę
45:41cesarską
45:41jak
45:42Aurelian
45:42i Galeriusz
45:43zapoczątkowali
45:45nowy okres
45:46stabilizacji
45:46i prosperity
45:47w imperium.
45:51W całej
45:51Serbii
45:52pomimo
45:52burzliwej
45:53historii
45:54wciąż
45:54łatwo
45:55dostrzec
45:55ślady
45:56obecności
45:56cesarstwa
45:57rzymskiego.
46:08Od Rzymu
46:10poprzez
46:10północną
46:11Afrykę,
46:11bliski
46:12wschód
46:12Hiszpanię,
46:15po leżące
46:15na Bałkanach
46:16między
46:16Adriaty
46:17a Dunajem
46:18Korwacji
46:19i Serbię
46:20dopiero
46:22zaczęliśmy
46:22odkrywać
46:23dziedzictwo
46:24starożytnego
46:25Rzymu.